Πέτρος Κροπότκιν: Αφιέρωμα

Πέτρος Κροπότκιν: Αφιέρωμα

“Στο αληθινό πεδίο της ζωής, με τις χαρές της, τα βάσανά της και τ’ ατυχήματά της, όλοι δεν    μπορούμε να θυμηθούμε κάποιον που μας πρόσφερε μια τόσο μεγάλη υπηρεσία ώστε θα  αγανακτούσαμε αν μας έλεγαν το ισοδύναμό της σε χρήμα; Η υπηρεσία αυτή μπορεί να ήταν μόνο μια  λέξη, μόνο μια λέξη που ειπώθηκε την κατάλληλη στιγμή, ή μπορεί να ήταν αφοσίωση μηνών ή  χρόνων -σκοπεύουμε, μήπως, να υπολογίσουμε αυτές τις “ανυπολόγιστες” υπηρεσίες σε “κουπόνια  εργασίας”; “Η εργασία του καθενός!” Όμως η ανθρώπινη κοινωνία δε θα επιβίωνε ούτε για δυο γενιές  αν ο κάθε ένας δεν έδινε απείρως περισσότερα απ’ αυτά για τα οποία πληρώνεται σε χρήμα, σε  “κουπόνια” ή με δημόσια επιβράβευση…

Και αν η αστική κοινωνία παρακμάζει, αν εισήλθαμε σ’ ένα αδιέξοδο απ’ το οποίο δεν μπορούμε να  βγούμε δίχως να επιτεθούμε στους παλιούς θεσμούς με φωτιά και τσεκούρι, αυτό συμβαίνει ακριβώς  επειδή δώσαμε τόσο μεγάλη σημασία στον υπολογισμό. Επειδή συνηθίσαμε να δίνουμεμόνο για  να πάρουμε. Επειδή βάλαμε ως στόχο μας να μετατρέψουμε την κοινωνία σε εμπορική επιχείρηση  βασισμένη στη χρέωση και την πίστωση.“

Κροπότκιν, Το σύστημα της μισθωτής εργασίας

Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ (1)

Ρώσος αναρχικός και γεωγράφος, γεννηθείς εν Μόσχα το 1842 και αποθανών εν τη αυτή πόλει τω 1921. Μέλος ευγενούς οικογενείας, της οποίας η γενεαλογία συνεδέετο προς τον βασιλικόν οίκον των Ρούρικ (2), ο Κροπότκιν εις ηλικίαν δεκαπέντε ετών εγένετο δεκτός εις το σώμα των ακολούθων του αυτοκράτορος και μετ’ ολίγον εισήχθη εις την στρατιωτικήν σχολήν, εις την οποίαν εφοίτησε μέχρι του 1861. Αντί να δεχθή βαθμόν τίνα εις την ανακτορικήν φρουράν, όπως εδικαιούτο, λόγω της καταγωγής του, επροτίμησε να σταλή εις το σώμα των κοζάκων του Αμούρ, ως στρατιωτικός βοηθός του κυβερνήτου της Τρανσβαϊκαλίας.

Η πρώτη του εργασία υπήρξε μια οικονομική και γεωργική περιγραφή της περιοχής ταύτης, η οποία έως τότε ήτο ελάχιστα γνωστή. Κατόπιν συνέταξεν έκθεσιν επί της καταστάσεως των φυλακών και της ζωής των καταδεδικασμένων εις καταναγκαστικά έργα, εν τη περιοχή του Νερτσίνσκ, και προέτεινε τας δυνατάς μεταρρυθμίσεις δια την βελτίωσιν της ζωής των καταδίκων. Η έκθεσις αύτη δεν εδημοσιεύθη τότε, αλλ’ επροξένησε βαθείαν αίσθησιν εις τον τσάρον, ο οποίος εξωργίσθη με τας εν ονόματί του τελουμένας φρικαλεότητας και υπεσχέθη να θέση τέρμα εις την κατάστασιν ταύτην. Αλλ’ η υπόσχεσις ελησμονήθη πολύ ταχέως.

Εντός ολίγου, με τον θρίαμβον της αντιδράσεως, κατά το 1862, εξηφανίσθησαν και τα τελευταία ίχνη των μεταρρυθμίσεων του Αλεξάνδρου του Β’. Ο νεανικός ενθουσιασμός του Κροπότκιν μετεβλήθη εις οδυνηρόν σκεπτικισμόν, εξη-κολούθησε την προσπάθειάν του, προς διοικητικήν οργάνωσιν της Σιβηρίας, αλλ’ έπαυσε να πιστεύη ότι ήτο δυνατόν να επέλθη βελτίωσίς τις δι’ εκθέσεων και υπομνημάτων, τα οποία απήρεσκον εις τους κρατούντας.

Κατά το 1863, μετά την εξέγερσιν της Πολωνίας, κάθε ελπίς περί μεταρρυθμίσεων εσβέσθη. Ο Κροπότκιν, απεσπασμένος εις την κυβέρνησιν της ανατολικής Σιβηρίας, αφωσιώθη εξ ολοκλήρου εις επιστημονικάς εργασίας και εις σειράν εξερευνήσεων, αι οποίαι διήρκεσαν επί τριετίαν, περιηγήθη την Μαντζουρίαν και τας όχθας του Ουσσούρι, ανεκάλυψε την οδόν του Κίνγκαν και του Μέργκεν, εις την οποίαν δεν είχον πατήσει ευρωπαίοι από του ΙΖ’ αιώνος, μετέσχε της πρώτης εξευρευνητικής αποστολής η οποία ανήλθεν εις το Σουνγκάρι, διέτρεξε το οροπέδιον του Όκα και, τέλος, εύρε την επί πολύ αναζητουμένην διάβασιν, ή οποία οδηγεί από τα χρυσωρυχεία του Λένα μέχρι της Τρανσβαϊκαλίας.

Όταν επανήλθε, κατά το 1867, εις Πετρούπολιν, δια να παρακολουθήση μαθήματα εν τω πανεπιστημίω, ήτο ήδη δημοφιλής λόγω των κινδύνων τους οποίους είχε διατρέξει και των επιστημονικών πορισμάτων των ταξιδίων του. Εδημοσίευσε τότε γενικόν κατάλογον όλων των γεωγραφικών σημείων των οποίων είχε υπολογίσει το ύψος, εις τα Petermann’s, και την Περίληψιν της ορεογραφίας της Σιβηρίας, η οποία είναι το κυριώτερον γεωγραφικόν έργον του. Τω 1871 απεστάλη εις Φινλανδίαν, όπου εμελέτησε τα εδάφη της περιόδου των παγετώνων. Αι σχετικαί παρατηρήσεις του απετέλεσαν το υλικόν ενός έργου του, του οποίου ο πρώτος μόνον τόμος εδημοσιεύθη εις τα Χρονικά της Γεωγραφικής εταιρίας, ενώ ο δεύτερος, απομείνας εν χειρογράφω, έπεσε βραδύτερον εις χείρας της ρωσικής αστυνομίας.

Μετά την ολοκληρωτικήν αποτυχίαν του φιλελευθέρου κινήματος, ο Κροπότκιν εσχημάτισε την γνώμην ότι, αν ποτέ έμελλε ν’ απαλλαγή η ρωσική κοινωνία του μισητού απολυταρχισμού, τούτο δεν θα επετυγχάνετο δι’ αυτοκρατορικών διαταγμάτων, αλλά δια της οργανωμένης (3) βουλήσεως του λαού. Πεπεισμένος περί της ανάγκης μιας ε κ τ ω ν κ α τ ω (4) προερχομένης κοινωνικής επαναστάσεως, εγκατέλειψε μετά περιφρονήσεως τον κόσμον των ευγενών και της αυλής, τα ήθη του οποίου επλήρουν αηδίας και αγανακτήσεως το φιλοσοφημένον πνεύμα του, και απεφάσισε να ζήση εν μέσω των εργατών και των αγροτών. Εις εν ταξίδιον ανά το Βέλγιον και την Ελβετίαν, το οποίον επεχείρησε κατά το 1872, συνεδέθη με τα μέλη της εκπνεούσης πλέον Πρώτης Διεθνούς, εν οις συγκατελέγοντο και πολλοί συμπατριώται του, καταδικασμένοι εις υπερορίαν λόγω των πεποιθήσεών των. Όταν επανήλθεν εις Ρωσίαν, εγένετο μέλος της μυστικής οργανώσεως των Τσαϊκόφσκι, νέων της αστικής τάξεως, και της αριστοκρατίας, οι οποίοι επεδίωκον να οργανώσουν μαθήματα στοιχειώδους εκπαιδεύσεως εις βιομηχανικάς περιφερείας και εις τους αγρούς, και να εισαγάγουν τας επαναστατικάς και φιλελευθέρας ιδέας εις τους αμόρφωτους πληθυσμούς, δια μαθημάτων αναγνώσεως, γραφής και στοιχειώδους ιστορίας. Μεταμφιεστείς εις περιοδεύοντα ζωγράφον υπό το ψευδώνυμον Μποροντίν, ο Κροπότκιν επεδόθη μετά ζέσεως εις την μόρφωσιν των αγροτών. Διωργάνωνε διαλέξεις, εις τας οποίας δεν εφείδετο καθόλου του τσαρικού καθεστώτος, περιώδευε μεταξύ του πτωχού πληθυσμού, απεκάλυπτε την ανηθικότητα του φεουδαρχικού καθεστώτος, και εκήρυσσε την συνάδελφωσιν των καταπιεζομένων.

Καταγγελθείς εις την Αστυνομίαν, συνελήφθη κατά τας αρχάς του 1874 και ενεκλείσθη εις το φρούριον Πέτρου και Παύλου εν Πετρουπόλει. Εδώ, επί τρία περίπου έτη, εντός υγρού και σκοτεινού κελλίου, χωρίς επαρκή τροφήν, χωρίς βιβλία, χωρίς επικοινωνίαν με τους συγγενείς και τους φίλους του, ματαίως ανέμενε να δικασθή. Όταν πλέον εκλονίσθη σημαντικώς η υγεία του, μετεφέρθη εις το στρατιωτικόν νοσοκομείον – οπόθεν κατώρθωσε να δραπετεύση, κατ’ Ιούλιον του 1876.

Κατέφυγεν αμέσως εις Αγγλίαν, και το επόμενον έτος εγκατεστάθη εν Ελβετία, όπου εισήλθεν εις την Ομοσπονδίαν του Ιούρα – αναρχικήν ομάδα, αποσπασθείσαν της Πρώτης Διεθνούς – και ίδρυσε την εφημερίδα Ο επαναστάτης (Le Revolte). Απελαθείς εξ Ελβετίας τον Σεπτέμβριον του 1881, απαιτήσει της ρωσικής κυβερνήσεως, κατέφυγεν εις Τονόν και εκείθεν εις Αγγλίαν, όπου δια σειράν βιβλίων και διαλέξεων προσεπάθησε να προκαλέση ζύμωσιν εναντίον των ωμοτήτων αι οποίαι διεπράττοντο υπό του αυτοκράτορας Αλεξάνδρου του Γ’ εις βάρος των πολιτικών καταδίκων. Επανελθών εις Τονόν τω 1882 συνελήφθη μετʼ ολίγον ως συνένοχος της τρομοκρατικής αποπείρας η οποία είχε λάβει χώραν εν Λυών, εδικάσθη μετά 59 άλλων και κατεδικάσθη εις πενταετή φυλάκισιν, μολονότι ήτο αθώος. Εγκλεισθείς εις τας φυλακάς του Κλαιρβώ, ημνηστεύδη μετά τριετίαν (1886), κατόπιν ενεργού επεμβάσεως υπέρ αυτού των επιστημόνων της Γαλλίας και Αγγλίας (5).

Μετά την απελευθέρωσίν του ο Κροπότκιν απεσύρθη εις το Λονδίνον, όπου έζησε μέχρι του 1917 (6). Τον Ιούνιον του 1917 επανήλθεν εις Ρωσίαν και λόγω των αναρχικών του αντιλήψεων επέκρινε το σοβιετικόν καθεστώς, (διότι) * διετήρει τα βασικά χαρακτηριστικά κάθε κράτους την βίαν δηλαδή και τον καταναγκασμόν. Απέθανεν εν Μόσχα την 8ην Φεβρουαρίου του 1921, κατόπιν μακράς ασθενείας. [*] Ο Κροπότκιν εδημοσίευσε ταξιδιωτικάς περιγραφάς και γεωγραφικάς εργασίας, συγγράμματα φιλοσοφίας του δικαίου και κοινωνικής και πολιτικής οικονομίας, καθώς και την αυτοβιογραφίαν του, η οποία κρίνεται ως εν εκ των αριστουργημάτων του λογοτεχνικού τούτου είδους. Εις το βιβλίων τούτο, λέγει ο δανός κριτικός G. Brandes, προλογίζων την γαλλικήν έκδοσιν του έργου, φροντίζει περισσότερον να μας δώση την ψυχολογίαν των συγχρόνων του παρά την ιδικήν του. Δια τούτο ευρίσκει ο αναγνώστης εις αυτό την ψυχολογίαν της Ρωσίας της επισήμου Ρωσίας και των λαϊκών μαζών, της Ρωσίας η οποία μάχεται δια την πρόοδον, και της αντιδραστικής Ρωσίας. Προσπαθεί περισσότερον να διηγηθή την ιστορίαν των συγχρόνων του παρά την ιδικήν του, και δια τούτο η διήγησις της ζωής του περικλείει την ιστορίαν της Ρωσίας της εποχής τον τόσον καλά όσον και την ιστορίαν τον εργατικού κινήματος της Ευρώπης, κατά το τελευταίον ήμισυ του ΙΘ’ αιώνος. Όταν αυτοαναλύεται, όλος ο εξωτερικός κόσμος κατοπτρίζεται εν εαυτώ.

Τα σπουδαιότερα εκ των έργων του είναι: Paroles d’ un revolte (1884), La conquete du pain (1888), L’ anarchie, sa philosophie, son ideal (1896, ελληνική μετάφρασις μετά προλόγου Ι. Ζερβού, 1924), The State, its part in history (1898), Fields, Factories and Workshops (1899, και γαλλική μετάφρασις: Champs-Usines-Ateliers), Memoirs of a Revolutionist (1900), Mutual Aid, a factor of evolution (1902), Modern science and anarchism (1903), The dessication of Asia (1904), The orography of Asia (1904), Russian Literature (1905), La Grande Revolution 1789-1793 (1921), Morale anarchiste (ελληνική μετάφρασις Ι. Νικοπούλου, 1927), Ethique, Πνευματική και χειρωνακτική εργασία(ελληνική μετάφρασις τω 1924), Προς τους νέους (πολλαί έλληνικαί μεταφράσεις η 1η υπό Πλάτωνος Δρακούλη, 1886), Autour d’ une vie (1921, έκδοσις 21η, τόμοι 2).

Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΚΡΟΠΟΤΚΙΝ

Ο υπέρτατος νόμος δια τον άνθρωπον είναι, κατά τον Κροπότκιν, ο νόμος της εξελίξεως της ανθρωπότητας, ήτοι: ο νόμος της, προόδου, της μεταβάσεως από μίαν κατάστασιν ήττονος ευτυχίας εις την ευτυχεστάτην δυνατήν κατάστασιν. Αι κατακτήσεις των φυσικών επιστημών απέδειξαν ότι το παν μεταβάλλεται εν τη φύσει, άλλοτε βραδέως και άλλοτε ταχύτατα, δι’ αλμάτων και επαναστάσεων. Το αυτό ισχύει και δια την κοινωνίαν των ανθρώπων, η οποία, αποτελούσα σύνολον οργανισμών με έντονον το ευδαιμονιστικόν ένστικτον, εξελίσσεται και αυτή δια την επίτευξιν του ανωτάτου δυνατού ορίου ευδαιμονίας, άλλοτε βραδύτερον και άλλοτε ταχύτερον, δι’ αλμάτων και επαναστάσεων, όπως αποδεικνύει η μέχρι τούδε γνωστή ιστορία της. Το υπό την κυριαρχίαν του άτεγκτου τούτου νόμου κοινωνικώς βιούν άτομον, δια να μετάσχη του δημιουργικού τούτου ρυθμού και να. ζήση εν όλη του τη φυσική και πνευματική πληρότητι, οφείλει να συμπεριφέρεται προς τους άλλους όπως θα ήθελε να συμπεριφερθώσιν εις αυτό εν αναλόγοις περιστάσεσι – να είναι δηλαδή δίκαιον και να έχη έντονον το πάθος του σκέπτεσθαι και του ενεργείν, εις τρόπον ώστε να μεταδίδει εις τους άλλους την ιδικήν του διανόησιν, και αγάπην, και ενέργειαν – να είναι δηλαδή ενεργόν.

Εν τη εξελίξει της κοινωνίας προς την ευτυχέστατην δυνατήν κατάστασιν μέλλει να εξαφανισθή ο νόμος, ο δικαστικός δηλαδή καταναγκασμός. Αυτό το οποίον σήμερον καλούμεν νόμον, είναι επιτήδειον κράμα αφ’ ενός εθίμων χρησίμων εις την κοινωνίαν, εθίμων τα οποία δεν έχουν ανάγκην νόμων δια να είναι σεβαστά, και αφ’ ετέρου εθίμων, τα οποία μόνον δια τους κρατούντας είναι ωφέλιμα, ενώ είναι βλαβερά δια τας μάζας. Αν κανείς εξετάση τους νόμους οι οποίοι διέπουν τας σχέσεις των ανθρώπων, θ’ αντιληφθή ευκόλως, ότι ούτοι δύνανται να διαιρεθούν εις τρεις μεγάλας κατηγορίας: εις τους αφορώντας την προστασίαν της ιδιοκτησίας, εις τους αφορώντας την προστασίαν της κυβερνήσεως και εις τους αφορώντας την προστασίαν των ατόμων. Αλλ’ η μεν προστασία της ιδιοκτησίας είναι προστασία του εκμεταλλευτού, η δε προστασία της κυβερνήσεως είναι προστασία ενός μηχανισμού ο οποίος σκοπεί την διατήρησιν των προνομίων της αρχούσης τάξεως. Μένει η προστασία των ατόμων, είναι γνωστόν όμως, ότι ουδέποτε ο φόβος της ποινής αφώπλισε τον δολοφόνον. Τοιουτοτρόπως, το σύνολον του νομικού συγκροτήματος της κοινωνίας – το οποίον, δεν πρέπει να λησμονώμεν, είναι γέννημα ιστορικής εξελίξεως: εγεννήθη δηλαδή εν χρόνω και επομένως θα καταστραφή εν χρόνω – το σύνολον των νομικών θεσμών με τον τυραννικόν καταναγκασμόν των βλάπτει την κοινωνίαν, διατηρούν εν καθεστώς εκμεταλλεύσεως και προνομίων. Δεν είναι μακράν η εποχή κατά την οποίαν θα καταργηθούν οι νόμοι και θ’ αντικατασταθούν υπό κανόνων της κοινής βουλήσεως των μελών εκάστης κοινότητος κοινοκτημόνων, της οποίας η μεγαλύτερα ποινή θα είναι ο κοινωνικός αποκλεισμός, άνευ ουδενός καταναγκασμού.

Επίσης και το κράτος, το οποίον έχει αποβή κώλυμα της εξελίξεως, μέλλει να εξαφανισθή. Είναι το φρούριον, το οποίον χρησιμοποιεί ο πλούσιος εναντίον του πτωχού, ο ιδιοκτήτης εναντίον του προλεταρίου. Με τα διαρκώς αυξανόμενα έξοδά του αποτελεί ένα καρκίνωμα της κοινωνίας. Ζη εις βάρος των παραγωγικών μελών αυτής και με την αδηφαγίαν του προκαλεί τους πολέμους μεταξύ των εθνών. Και εσωτερικώς και εξωτερικώς το κράτος είναι σύμβολον και φορεύς πολέμου · ανεξαρτήτως της πολιτικής του μορφής, και η πλέον «φιλελεύθερα» δημοκρατία είναι εξ ίσου καταπιεστική με την πλέον απόλυτον μοναρχίαν (7). Αι θρυλούμεναι και εξυμνούμεναι «ελευθερίαι» του τύπου, της συγκεντρώσεως, το άσυλον της κατοικίας και αι λοιπαί «συνταγματικαί ελευθερίαι» είναι σεβασταί υπό του κράτους μόνον εφόσον δεν χρησιμοποιούνται υπό του λαού εναντίον των προνομιούχων τάξεων. Όπως ο νόμος, ούτω και το κράτος είναι γέννημα ιστορικής εξελίξεως, καταδικασμένον εις εξαφανισμόν. Μετά τον εξαφανισμόν του οι άνθρωποι θα ζήσουν ηνωμένοι κοινωνικώς, άνευ καταναγκασμού, και με μόνην την υποχρέωσιν της τηρήσεως ενός ελευθέρου συμβολαίου. Ήδη είναι πολυπληθή τα παραδείγματα της αποσυνθέσεως του κράτους, δια της αποκεντρώσεως, η οποία ολονέν κατακτά έδαφος, και της αντικαταστάσεώς του δι’ ελευθέρων εξωκρατικών ενώσεων, με ιδίαν, ελευθέραν συγκρότησιν. Βάσις της μελλοντικής οργανώσεως της άνευ κράτους κοινωνίας θα είναι αι κοινότητες, αι άνευ συνόρων και περιορισμών κοινότητες, εις τας οποίας θα ενούνται τα άτομα δι’ ελευθέρων συμβολαίων, όπως και αι κοινότητες προς αλλήλας.

Αλλά και η ατομική ιδιοκτησία έχει αποβή πλέον εμπόδιον δια την πρόοδον της ανθρωπότητος. Αποτέλεσμα της συγκεντρώσεως των μέσων της παραγωγής εις χείρας ολίγων είναι η πτωχεία, η ανεργία, αι κρίσεις, η υλική και ηθική εξαθλίωσις του μεγίστου μέρους της κοινωνίας. Ο πλούσιος, με την υπεραφθονίαν των αγαθών, και ο πτωχός, με την παντελή έλλειψιν αυτών, είναι εξ ίσου επιρρεπείς εις την ανηθικότητα και τον εκφυλισμόν. Δεν υπάρχει δεσμός πλέον άδικος από τον θεσμόν της ατομικής ιδιοκτησίας, ο οποίος επιτρέπει την συσσώρευσιν των προϊόντων της εργασίας όλων εις χείρας ελαχίστων. Τα συσσωρευμένα πλούτη είναι απηλλοτριωμένα αγαθά του συνόλου.

Γεννηθείς ως παράσιτον ο θεσμός της ατομικής ιδιοκτησίας, εν μέσω των ελευθέρων κοινοκτημόνων κοινοτήτων των προγόνων μας, είναι και αυτός καταδικασμένος εις εξαφανισμόν, μαζί με τον νόμον ο οποίος τον κατοχυρώνει, και με το κράτος το οποίον τον προστατεύει. Εις το προσεχές μέλλον, όλα τα μέσα της παραγωγής και τα προϊόντα αυτής θ’ αποτελούν κοινωνικήν ιδιοκτησίαν. Η μέλλουσα κοινωνία θα είναι κοινωνία κομμουνιστική (8). Κάθε μέλος της κομμουνιστικής κοινότητος θα εργάζεται επί ωρισμένον αριθμόν ωρών ημερησίως και κατ’ ελευθέραν εκλογήν εις μίαν των παραγωγικών εργασιών, δια να δικαιούται συμμετοχής εις την αναλόγως των αναγκών του απόλαυσιν των παραγομένων προϊόντων.

Αλλα τίνι τρόπω θα γίνη η μετάβασις αυτή της κοινωνίας προς μίαν ευδαιμονεστέραν κατάστασιν; Τίνι τρόπω θα επιτευχθή η κατάργησις του κράτους και η μεταμόρφωσις του νόμου και της ιδιοκτησίας;

Δια. τον θρίαμβον της δικαιοσύνης, δια την πραγματοποίησιν των νέων ιδεών, του αναρχισμού (9), απαιτείται μία επαναστατική θύελλα, η οποία ζωντανεύει με την θερμήν πνοήν της τας ναρκωμένας ψυχάς και αφυπνίζει εις την καρδίαν της ανθρωπότητας το πνεύμα της αφοσιώσεως, της αυταπαρνησίας και του ηρωισμού. Απαιτείται μία κοινωνική επανάστασις και αυτή είναι προσεχής. Η πρώτη πράξις της κοινωνικής επαναστάσεως θα είναι η καταστροφή. Το ένστικτον της καταστροφής, το τόσον φυσικόν και δίκαιον, διότι είναι εν ταυτώ και ένστικτον ανανεώσεως, θα εύρη την ευκαιρίαν να ικανοποιηθή πλήρως. Καταστροφή του κρατικού μηχανισμού και βιαία κατάργησις του θεσμού της ιδιοκτησίας, δια γενικής απαλλοτριώσεως όλων των μέσων παραγωγής, είναι τα πρώτα καθήκοντα της επαναστάσεως. Κατόπιν, αρχίζει η αναδιοργάνωσις, αυθόρμητος και ελευθέρα, εξ αυτής της ανάγκης των πραγμάτων, με την φροντίδα όπως αποφευχθή η αναβίωσις του κράτους – του καταναγκασμού -υπό οιανδήποτε μ ο ρ φ ή ν.

Καθήκον όλων εκείνων οι οποίοι βλέπουν καθαρώτερα τον ρυθμόν της κοινωνικής εξελίξεως, είναι η προετοιμασία των πνευμάτων δια την κοινωνικήν επανάστασιν. Αι μυστικαί, αι επαναστατικαί οργανώσεις, το αναρχικόν κόμμα, πρέπει να καταστήσουν γνωστόν παντού τον σκοπόν της επαναστάσεως και να αφυπνίσουν το αίσθημα της ανεξαρτησίας μεταξύ των μαζών. Δια την επίτευξιν των σκοπών τούτων απαιτείται δράσις, συνεχής, αδιάκοπος, και διαρκώς ανανεουμένη, δράσις της μειοψηφίας. Το θάρρος, η αφοσίωσις, το πνεύμα της θυσίας, είναι εξ ίσου μεταδοτικά όπως και η ραθυμία, η υποταγή, ο πανικός. Η φωτισμένη μειοψηφία, εις το προπαρασκευαστικόν της επαναστάσεως έργον της, δύναται και οφείλει να χρησιμοποίηση κάθε μέσον (10).

Ο Κροπότκιν, κατά τον G. Brandes, υπήρξεν επαναστάτης άνευ εμφάσεως – η προσωποποίησις της απλότητος. Από πλευράς χαρακτήρος δύναται ν’ ανθέξη εις την σύγκρισιν με όλους εκείνους οι οποίοι ηγωνίσθησαν δια την ελευθερίαν. Κανείς άλλος δεν υπήρξε περισσότερον αφιλοκερδής αυτού. Κανείς άλλος δεν ηγάπησε περισσότερον από αυτόν την ανθρωπότητα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ρ. Elzbacher, L’ anarchisme (γαλλική μετάφρασις Ο. Karmin, Paris, 1923).- Lourie, La philosophie russe contemporaine (έκδ. Β’, 1905) – Ρ. Kropotkin, Autour d’ une vie (1921, έκδ. 21η, τ. 2).- G Plekhanof, Anarchisme et socialisme (1924).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Εν Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, του Πυρσού, υπό γενικόν γραμματέα της συντάξεως Ηρ. Ν. Αποστολίδη, ιε’, 267α-8β, άρθρον Θ. Παπακωνσταντίνου. [Όλες οι υποσημειώσεις είναι Των Νέων Ελληνικών].

2. Ο αρχαιότερος βασιλικός οίκος της Ρωσίας. Ο Ρούρικ, σκανδιναβός πρίγκιψ, υπήρξε ιδρυτής της ρωσικής μοναρχίας. Κληθείς υπό των Σλάβων του Νόβγκοροντ, όπως ηγεμονεύση αυτών, κατήλθε τω 862, μετά πολυαρίθμου σκανδιναβικού στρατού, και εγένετο μόνος κυρίαρχος της Ρωσίας. Μετά της απολύτου μοναρχίας εισήγαγε και το φεουδαλικόν σύστημα. Επί βασιλείας αυτού εβαπτίσθησαν οι πρώτοι ρώσοι, υπό του πατριάρχου Ιγνατίου. Επεξέτεινε μεγάλως το κράτος του και εβασίλευσεν επί 15 έτη. Απέθανε τω 879, καταλιπών ως διάδοχον τον ανήλικον υιόν του Ιγκόρ Ρουρίκοβιτς, υπό την κηδεμονίαν του Ολιέγκ. (Ό.π., χα, 268α-β.) Οι Ρούρικ, τους Ρωμανώφ θεωρούσαν parvenus.

3. Ο γράφων δεν ήταν αναρχικός. Κομμουνιστής ήταν. Γι’ αυτό και σε πλείστα σημεία έννοιες ή εκφράσεις, που ξεφεύγουν τελείως απ’ τις θέσεις και τις ποιότητες της Αναρχίας, και του Κροπότκιν ειδικώτερα. Έτσι κ’ εδώ, το ωργανωμένη τούτο – περί εκ των κάτω επαναστατικής λαϊκής βουλήσεως – και παραπέρα άλλα, που θα σημειώσωμε.

4. Δικιά μας η αραίωση.

5. Υπέστη φριχτά βασανιστήρια απ’ την «υπερπολιτισμένη» γαλλική αστυνομία (του έβγαζαν επί ώρες τα νύχια κ.ά.π.). Διαμαρτυρήθηκαν οι κορυφαίοι των Γραμμάτων και των Τεχνών της Ευρώπης – μεταξύ αυτών κι ο Ουγκώ.

6. * Αφαιρούνται διάφορες ανακρίβειες και φαρισαϊσμοί.

7. Μπορεί δε και περσότερο, κατά Sorel: Les illusions du progres.

8. Στην έννοια: κοινοκτημονική. (Αλλ’ ο γράφων τότε κομμουνιστής δεν ήθελε προφανώς ούτε την εκφραστική – και ακριβολόγο – διαστολή των αναρχικών κοινοκτημονικών θέσεων απ’ τις κομματικές «μαρξιστικές»).

9. Αναρχισμός – δηλαδή σύστημα ιδεών, απηρτισμένων, εν εσχάτη αναλύσει, εις δόγμα αυταναγκαστικόν, με διεπούσας καθ’ όλον και μέρη αρχάς (!), καθώς εδώ, και όχι, απλώς, ως ροπή προς Αναρχίαν, καθώς (μόνον) ο Κροπότκιν κ.α.- και αναρχικόν κόμμα (!) – υπό την έννοιαν του ω ρ γ α ν ω μ ε ν ο υ, με καταπειθάρχησιν μελών (άλλως πώς κόμμα;) και αλλοτρίωσιν (:αντιπροσώπευσιν, διοίκησιν, συμμόρφωσιν κ.λ.) της προσωπικής ανεξαρτησίας των εις ιδέας, φρονήματα, εκδοχάς εννοιών και χρεών, θέσεις, κρίσεις επί του πραγματικού και συναφείς δραστηριότητάς των – μόνον από μη αναρχικόν είναι δυνατόν να γράφωνται, προς δήλωσιν όμως εννοιών βασικώς παρεξηγημένων, ηλλοιωμένων δηλαδή και ρ ι ζ ι κ ώ ς ξένων προς τον φυσικόν χώρον όπου φύονται αι ποιότητες και αι καθαραί ροπαί της Αναρχίας. Αιτία: ότι, καθώς είπαμε, ο γράφων Θ. Φ. Παπακωνσταντίνου, αναρχικός δεν υπήρξε – και μόνη η μελέτη ενός θέματος δεν αρκεί δια την ακριβή πραγμάτευσιν – «κομμουνιστής» υπήρξε, και μέλος του Κ.Κ.Ε. – σήμερα, από πολλών ετών, διώκτης, εμπαθέστατος, των άλλοτε «ομοϊδεατών» της «ιδεολογίας» του – το δε άρθρον ευσυνειδήτως «κατατοπιστικόν» μεν, δι’ αναγνώστην εγκυκλοπαιδείας, επικίνδυνον όμως, κατά ταύτα ακριβώς, προς δημιουργίαν παρεξηγήσεων και αλλοιώσεων τέτοιου χαρακτήρος, κατά τα διαφορικά μεταίχμια ειδικώς, Κομμουνισμού και Αναρχίας.

10. Ο Κροπότκιν δεν εννοεί «απάνθρωπον» ή «ανήθικον» (με την «ηθική», φυσικά, και την αντίληψιν «ανθρωπιάς» του επαναστάτου). Εννοεί: «Κάθε μέσον προς δράσιν και αφύπνισιν των συνειδήσεων και των μαζών προς απελευθέρωσιν, ακριβώς, από καταστάσεων καταδυναστεύσεως και απανθρωπισμού».

«Φτάνει να πω γι’ αυτόν τη γνώμη όσων των δίκασαν και τον φυλάγαν: Κανείς, που από κοντά ή μακρυά να γνώρισε τη ζωή του, και να μην τον σέβεται, να μην ομολογή το μεγάλο πνεύμα του και την καρδιά του, την αγαθότητα που όλος ξεχείλιζε! Κανείς, που να. μην το φωνάζη: πώς ήταν αληθινά ευγενής κι αγνός! Μα μήπως δα γι’ αυτές ίσα-ίσα τις αρετές του δεν έλαβε εξορία και φυλακή; Το έγκλημα του: ν’ αγαπάη τους φτωχούς και τους αδυνάτους! Το κακούργημά του: να τους υπερασπίζεται! Η κοινή γνώμη ομόφωνα σέβεται τον άντρα αυτόν – και δεν απορεί ωστόσο, που της φυλακής οι πόρτες βροντάνε πάντα πίσω του! Τόσο το βρίσκει φυσικό, η υπεροχή να. πληρώνεται κ’ η αφοσίωση να λαβαίνη πόνο! Αδύνατο να δη κανείς τον Κροπότκιν στα κάτεργα – δυό λέξεις ν‘ αλλάξη μαζί του, μια «καλημέρα» – χωρίς ευτύς να. σκεφτή: «…Κ’ εγώ, λοιπόν, γιατί είμαι ελεύθερος;.. Μήπως γιατί δεν αξίζω την ελευθερία;..»

——————–

Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Τα Νέα Ελληνικά» των Ηρακλή και Ρένου Αποστολίδη, στο τεύχος 5, Μάιος 1966. Γράφτηκε από τον Θεοφύλακτο Παπακωνσταντίνου όταν ήταν στέλεχος του ΚΚΕ και ο οποίος κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘60 και της δικτατορίας πέρασε στην αντίπερα όχθη και έγινε φανατικός διώκτης κάθε κομμουνιστικής δραστηριότητας. Διατηρήθηκε η ορθογραφία των κει- μένων αλλά όχι το πολυτονικό σύστημα.  (Τα στοιχεία από το Ιντιμίντια, δια χειρός “Όρα Πέντε”)

ΓΙΑ ΤΟ ΝΟΜΟ………..

“…Τόσο μας έχει διαστρεβλώσει όλους μια εκπαίδευση που από τη μικρή ηλικία προσπαθεί να σκοτώσει μέσα μας το πνεύμα της επανάστασης και να αναπτύξει το πνεύμα της υποταγής στην εξουσία (…)

…Η δουλοπρέπεια μπροστά στο νόμο έχει γίνει αρετή (…)

…Βλέπουμε, τον δεσμοφύλακα που χάνει σιγά σιγά κάθε ανθρώπινο συναίσθημα, τον χωροφύλακα που είναι εκπαιδευμένος σα σκυλάκι του τσίρκου, τον χαφιέ που καμαρώνει, την κατάδοση που έχει μετατραπεί σε αρετή, τη διαφθορά που έχει γίνει καθεστώς ‘ όλα τα ελαττώματα, όλες οι κακές πλευρές της ανθρώπινης φύσης, ευνοούνται και καλλιεργούνται για το θρίαμβο του Νόμου.(…)

…Ο Ν ό μ ο ς, όπως και το ιδιωτικό κεφάλαιο, που γεννήθηκε από την απάτη και τη βία και που αναπτύχθηκε με τις ευλογίες της Εξουσίας, δεν έχει καμιά δικαιολογία για να γίνεται σεβαστός από τους ανθρώπους. Γεννημένος από τη βία και τη δεισιδαιμονία, εγκαθιδρυμένος προς όφελος του ιερέα, του κατακτητή και του πλούσιου εκμεταλλευτή, θα πρέπει να καταργηθεί τελείως τη μέρα που ο λαός θα θελήσει να σπάσει τις αλυσίδες του.(…)

…Η Ελευθερία, η Ισότητα και η πρακτική της Αλληλοβοήθειας είναι το μοναδικό ουσιαστικό εμπόδιο που θα μπορούσαμε να αντιτάξουμε στα αντικοινωνικά ένστικτα ορισμένων από εμάς.(…)

…Στην τωρινή κοινωνία, που είναι χωρισμένη σε αφεντικά και σε δουλοπάροικους, δεν μπορεί να υπάρξει η αληθινή ελευθερία και δεν θα υπάρξει όσο υπάρχουν εκμεταλλευτές και σκλάβοι, κυβερνώντες και κυβερνώμενοι.(…)

…Ειρηνική διευθέτηση των διαφορών, ισορροπία, διάλυση των μόνιμων στρατών, αφοπλισμός – όλα αυτά είναι ωραία σαν όνειρα, αλλά δεν έχουν καμιά πρακτική αξία. Μόνο η επανάσταση θα μπορέσει να δώσει ένα τέλος στους πολέμους για τις αγορές, αφού ξαναβάλει το εργαλείο, τη μηχανή, την πρώτη ύλη και όλο τον κοινωνικό πλούτο στα χέρια του παραγωγούκαι αφού αναδιοργανώσει συνολικά την παραγωγή με τρόπο που να ικανοποιεί τις ανάγκες αυτών που τα παράγουν όλα.Ο καθένας να εργάζεται για όλους και όλοι για τον καθένα(…)

…”Η λέξη α ν α ρ χ ί α, που φοβίζει τόσο πολλούς(…) στην κοινή γλώσσα είναι συνώνυμο με την αταξία, με το χάος, φέρνει στο μυαλό την ιδέα των αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων, άτομα που βρίσκονται σε αδιάκοπο πόλεμο μεταξύ τους, και που δεν μπορούν να καταφέρουν να φτάσουν σε αρμονία”.(…) Ελληνικής προέλευσης, η λέξη αν- αρχία σήμαινε όχι εξουσία , και όχι αταξία.(…) Ο αναρχικός δεν αρνείται μόνο τους υπάρχοντες νόμους, αλλά και κάθε κατεστημένη εξουσία, κάθε αυθεντία ‘(…)

…Για ποιά τ ά ξ η μιλάνε; Μήπως για την αρμονία που ονειρευόμαστε εμείς οι αναρχικοί; Για την αρμονία που θα εγκαθιδρυθεί ελεύθερα στις ανθρώπινες σχέσεις, όταν η ανθρωπότητα θα πάψει να είναι χωρισμένη σε δύο τάξεις, που η μιά τους θα θυσιάζεται προς όφελος της άλλης ‘ για την αρμονία που θα ξεπηδήσει αυτόματα από τα κοινά συμφέροντα, όταν όλοι οι άνθρωποι θα ανήκουν σε μια και την ίδια οικογένοια, όταν ο καθένας θα εργάζεται για την ευτυχία του συνόλου, και όλοι για την ευτυχία του καθενός; Και βέβαια όχι.(…)

Η τ ά ξ η σήμερα, είναι τα εννιά δέκατα της ανθρωπότητας να δουλεύουν για να παρέχουν την πολυτέλεια, τις απολαύσεις, την ικανοποίησητων πιό ευτελών παθών σε μια χούφτα χασομέρηδων.

Η τ ά ξ η, είναι η στέρηση όλων όσων είναι αναγκαία για μια υγιεινή ζωή και για μια ορθολογική ανάπτυξη των πνευματικών δυνατοτήτων. Ο υποβιβασμός των εννιά δεκάτων της ανθρωπότητας στην κατάσταση των υποζυγίων, που ζούν μεροδόυλι μεροφάι, χωρίς ποτέ να τολμούν να σκεφτούν τις απολαύσεις που χαρίζουν στον άνθρωπο η μελέτη των επιστημών και η καλλιτεχνική δημιουργία.

Η τ ά ξ η είναι η μιζέρια και η πείνα που έχουν γίνει φυσιολογική κατάσταση της κοινωνίας.(…)

Η τ ά ξ η, είναι η γυναίκα που πουλιέται για να ταίσει τα παιδιά της, είναι το παιδί που αναγκάζεται να κλειστεί στη φάμπρικα ή να πεθάνει από ασιτία, είναι ο εργάτης που υποβιβάζεται στην κατάσταση της μηχανής.(…)

Η τ ά ξ η, είναι μια ελάχιστη μειοψηφία, καθισμένη στις κυβερνητικές καθέδρες, που επιβάλλεται για αυτό το λόγο στην πλειοψηφία και που μεγαλώνει τα παιδιά της για να πάρουν αργότερα τις ίδιες θέσεις, για να διατηρήσουν τα ίδια προνόμια, με το δόλο, τη διαφθορά, τη βία και τις σφαγές. Η τ ά ξ η, είναι ο αδιάκοπος πόλεμος ανθρώπου με άνθρωπο, επαγγέλματος με επάγγελμα, τάξης με τάξη, έθνος με έθνος. Είναι το κανόνι που δεν σταματάει να βροντάει στην Ευρώπη, είναι η ερήμωση της υπαίθρου, η θυσία ολόκληρων γενεών στα πεδία των μαχών, η καταστροφή μέσα σε ένα χρόνο του πλούτου που σώρευσαν αιώνες σκληρής δουλειάς.

Η τ ά ξ η είναι η δουλοπαροικία, το αλυσόδεμα της σκέψης, ο εξευτελισμός της φυλής των ανθρώπων που τα διατηρούν τα όπλα και το μαστίγιο.(…)

Και η αταξία – αυτό που ονομάζουν αταξία;

Είναι το ξεσήκωμα του λαού ενάντια σ’αυτή τη βάρβαρη τάξη πραγμάτων, που σπάει τις αλυσίδες, ξεπερνάει τα εμπόδια και βαδίζει προς ένα καλύτερο μέλλον. Είναι το πιο ένδοξο κομμάτι της ιστορίας της ανθρωπότητας. Είναι η εξέγερση της σκέψης τις παραμονές των επαναστάσεων ‘ είναι η ανατροπή των υποθέσεων που έχει καθαγιάσει η ακινησία των περασμένων αιώνων ‘ είναι η εκδήλωση ενός πλήθους από καινούριες ιδέες(…) Η αταξία είναι η κατάργηση της αρχαίας σκλαβιάς, είναι το ξεσήκωμα του λαού(…) Είναι οι εποχές που, στη διάρκειά τους, ολόκληρες γενιές κάνουν έναν αδιάκοπο αγώνα και θυσιάζονται για να βάλουν τα θεμέλια για μια καλύτερη ζωή της ανθρωπότητας(…) Η αταξία, είναι η έκρηξη των πιο ευγενικών παθών και των πιο μεγάλων θυσιών, είναι η εποποιία της υπέρτατης αγάπης για την ανθρωπότητα”.

Η πρώτη αναφορά της λέξεως αναρχία υπάρχει στο έργο Επτά επί Θήβαις (467 πΧ) του Αισχύλου. Εκεί η Αντιγόνη ανοιχτά αρνείται να αποδεχτεί το διάταγμα των κρατούντων να αφήσει άθαφτο το πτώμα του αδερφού της Πολυνείκη, ως τιμωρία για την συμμετοχή του στην επίθεση κατά των Θηβών, λέγοντας: “Ακόμα και αν κανείς άλλος δεν επιθυμούσε να συμμετάσχει στην ταφή, εγώ μόνη μου θα τον έθαβα και θα έπαιρνα το ρίσκο που θα σημαίνει η ταφή του αδερφού μου. Ούτε ντρέπομαι να δράσω ενάντια αψηφώντας τη βούληση των κρατούντων (έχουσα άπιστων την αναρχίαν πόλει).”

__________________________________________________________

O Kροπότκιν και ο πασιφισμός

Ο Κροπότκιν ανήκε στην μερίδα των αναρχικών που υποστήριζε την άποψη που είχε όλη η Αριστερά προς τον Λένιν:  συνέχιση του πολέμου μέχρι η Επανάσταση να φτάσει στην καρδιά της Ευρώπης. Έκανε μια ομιλία υπέρ του πολέμου με την πανηγυρική επιστροφή στην Ρωσία τον Ιούνιο του 1917.“Παρ’ όλο που ο Κροπότκιν ήταν πλήρως ενήμερος για το ακραίο αντιπολεμικό αίσθημα του ρώσικου λαού, θεωρούσε την ήττα του γερμανικού μιλιτα­ρισμού αναγκαία προϋπόθεση για την ευρωπαϊκή πρόοδο και την παραμονή της αναχώρησης του για την πατρίδα του, επανεπιβεβαίωσε την υποστήριξη του προς την Αντάντ. Παρά την αντιλαϊκή του θέση, όταν ο Κροπότκιν έφτασε στον σταθμό της Φινλανδίας του Ιούνιο του 1917, ύστερα από 40 χρόνια εξορίας, έγινε θερμά δεκτός από ένα πλήθος 60.000 ανθρώπων, ενώ μια στρατιωτική ορχήστρα έπαιζε την Μασσαλιώτιδα, έναν ύμνο των απανταχού επαναστατών και ύμνο της Μεγάλης Γαλλικής Επανάστασης, που τόσο ένθερμα αγαπούσε ο Κροπότκιν. Ο Κερένσκι πρόσφερε στον αξιοσέβαστο ελευθεριακό μια θέση στην κυβέρνηση, του υπουργού Παιδείας και κρατική σύ­νταξη, τα οποία ο Κροπότκιν απέρριψε κατηγορηματικά. Τον Αύγούστο, πάντως αποδέχτηκε πρόσκληση του Κερένσκι να εκφωνήσει τον εναρκτήριο λόγο στην Κρατική Συνδιάσκεψη της Μόσχας (ό Πλεχάνωφ, ο μύθος της ρωσικής σοσιαλδημοκρατίας και υποστηριχτής της πολεμικής προσπάθειας, επρόκειτο να είναι ανάμεσα στους ομιλητές), ένα σώμα που αποτελείτο από μέλη της παλιάς Δούμας και αντιπροσώπους των Ζέμστβο, των δημοτικών αρχών, επαγγελματικών ενώσεων, εργατικών ενώσεων, εργατικών συμβουλίων και συνεται­ρισμών που προσκλήθηκαν από τον νέο Πρωθυπουργό με την ελπίδα να υποστηριχθεί το ετοιμόρροπο καθεστώς του. Οι παριστάμενοι υ­ποδέχθηκαν τον Κροπότκιν όρθιοι, επευφημώντας τον. Σε μια σύντο­μη ομιλία, έκανε έκκληση για μια  ανανεωμένη στρατιωτική επίθεση, καλώντας ολόκληρο το έθνος να συστρατευθεί για την υπεράσπιση της Ρωσίας.”

(από το βιβλίο:  Πολ Άβριτς, “Η ρώσικη επανάσταση,η αποτυχία του κρατικού καπιταλισμού“  εκδ. Ελ.Τύπος)

___________________________________________________________

Σύμφωνα με τον Κροπότκιν, οι Στωικοί, με κορυφαίο τον Ζήνωνα“αποστρεφόντουσαν την παντοδυναμία του κράτους, την επέμβαση του και τον κρατισμό και διακήρυσσαν την κυριαρχία του ηθικού νόμου του ατόμου“ . Έτσι σύμφωνα με τον Κροπότκιν, ο Ζήνων ήταν ο καλύτερος υπέρμαχος της αναρχίας στον αρχαίο κόσμο.

Timeline of Kropotkin’s life

• 1842- born in Moscow, Russia, on December 9.
• 1857 – joins the Corps of Pages where he begins to develop a rebellious reputation.
• 1858 – Peter’s early writings show interest in political economy and statistics; begins contact with “real” peasants.
• 1861 – Peter has his first prison experience as a result of participating in a student protest.
• 1862 – becomes disillusioned with royalty when as page de chambre to the tsar he witnesses the extravagances of court life.
• 1862-1867 – at his own request serves with the military in Siberia. Witnesses the living conditions there, and the unwillingness of the corrupt administration to do anything to improve this.
• 1868-1870 – pursues survey and geographical studies.
• 1871 – becomes interested in the workers’ movement and the events surrounding the Paris Commune.
• 1872 – travels to Switzerland, where he joins the International; returns to Russia with a quantity of prohibited socialist literature.
• 1873 – as a member of the Chaikovskii Circle, he helps with rewriting pamphlets in a way that can be understood by the uneducated; he shows great ability for communicating with the workers.
• 1874 – Peter is imprisoned in the Peter and Paul Fortress because of his revolutionary activities. At the intervention of the Geographical Society, he is given special dispensation to work on a paper on glacial periods.
• 1876 – escapes from a military hospital and moves to England.
• 1877 – returns to Switzerland to work with the Jura Federation. Attends the last meeting of theFirst International in Ghent.
• 1881 – attends the International Anarchist congress in London. In his propaganda of the deed he supports the assassination of Tsar Alexander II on the grounds that an explosion is far more effective than a vote in encouraging the workers to revolution. This gets him kicked out of Switzerland. The Russian government is embarrassed when he discovers a plot to assassinate him in London.
• 1882 – shortly after moving to France he is arrested for his work in The International and sentenced to five years in prison. He stays there until 1886 when he is released on condition that he leave France.
• 1886 – returns to England. Learns of his brother Alexander’s suicide in Siberian exile for political activity.
• 1890s – spends most of his time writing. Visits Canada and the United States in 1897. TheAtlantic Monthly agrees to publish his memoirs. In his books he attempts to develop an anarchist-communist view of society.
• 1901-1909 – writes material in Russian for readers in his homeland. He was very disappointed by the failure of the 1905 revolution.
• 1909-1914 – returns to Switzerland on condition that he refrain from anarchist activities. Tries to publicize the massacre of 270 workers at the Lena gold mines, but this activity is cut short byWorld War I.
• 1914-1917 – actively supports the war against Germany as a war against the state. This position, a strange and questionable one for an anarchist to take, alienated him from many of his associates, particularly Errico Malatesta.
• 1917 – returns to Petrograd where he helps the government to formulate policy. He curtails his activity when the Bolsheviks come to power.
• 1921 – his funeral at the Novodevichy Cemetery, with Lenin’s approval, becomes the last mass gathering of anarchists in Russia. (Από Βικιπαιδεία).