Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΙΣΥΦΟΥ - δοκίμιο πάνω στο παράλογο

Ο ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΙΣΥΦΟΥ - δοκίμιο πάνω στο παράλογο 

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Οι σελίδες που ακολουθούν ασχολούνται με μια διάχυτη στον αιώνα μας παράλογη ευαισθησία - όχι με μια παράλογη φιλοσοφία που, για να μιλήσουμε ειλικρινά, στην εποχή μας είναι άγνωστη. Στοιχειώδης τιμιότητα, λοιπόν, επιβάλει ν' αναφέρουμε, αρχίζοντας, πως οι σελίδες αυτές χρωστάνε πάρα πολλά σε μερικά σύγχρονα πνεύματα. Δεν προτίθεμαι να το κρύψω. Άλλωστε, θα τα δούμε ν' αναφέρονται και να σχολιάζονται σ' όλο το έργο. Παράλληλα, πρέπει να πούμε πως το παράλογο που μέχρι τώρα το δεχόμαστε σα συμπέρασμα, σ' αυτό το δοκίμιο θεωρείται σαν αφετηρία. Μ' αυτή την άποψη, μπορεί να πούμε πως στη μελέτη μου υπάρχει κάτι που προτρέπει: δε θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε εκ των προτέρων τη θέση που παίρνει. Εδώ, θα βρούμε τη γνήσια μονάχα περιγραφή ενός πνευματικού κακού. Καμιά μεταφυσική, καμιά πίστη δεν αναμίχθηκαν ως την ώρα. Σ' αυτά τα πλαίσια κινείται κι αυτή μόνο τη στάση πήρε ετούτο το βιβλίο.

alber camus

Ο Μύθος του Σίσυφου – Διαβάστε το.pdf

ΜΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ JΟΗΝ ΖΕRΖΑΝ

ΜΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ JΟΗΝ ΖΕRΖΑΝ

Η συνέντευξη του John Ζerzan δόθηκε στην Κ. με την ευκαιρία της παρουσίας του στη Αθήνα για την εκδήλωση που οργάνωσαν σύντροφοι στο λόφο του Στρέφη στις 17 Μάη 2002. Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στον αυτοδιαχειριζόμενο πολιτιστικό χώρο ΗΛΙΟΤΡΟΠΙΟ στα Εξάρχεια, και ευχαριστούμε τον σύντροφο Π. για την όλη βοήθειά του.

Το τετρασέλιδο ΜΙΑ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ JΟΗΝ ΖΕRΖΑΝ κυκλοφόρησε το Σεπτέμβρη του ΄02 σε 1.500 αντίτυπα, από το ΑΝΑΡΧΙΚΟ ΔΕΛΤΙΟ ΑΝΤΙΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΔΡΑΣΗΣ.

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΡΧΙΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ

Είναι απαραίτητο πιστεύω να ξεκινήσεις λέγοντας κάποια πράγματα για το τι είναι ο αναρχο-πριμιτιβισμός. Είναι αρκετά άγνωστο έδαφος και θα ήταν ενδιαφέρον να ακούσουμε τι αντιπροσωπεύει και ποια είναι η δράση των πριμιτιβιστών στις ΗΠΑ.

JZ: Καταρχήν ξεκινάμε με την ιδέα ότι αναρχία σημαίνει να κατανοείς και να αντιτίθεσαι σε κάθε μορφή κυριαρχίας. Πιστεύουμε πως η κυριαρχία έχει πολύ βαθιές ρίζες και πως τώρα διέρχεται μια περίοδο κρίσης, η οποία προκαλεί μια ακόμα βαθύτερη αμφισβήτηση και καταγγελία των θεσμών της. Αυτή η αμφισβήτηση συμπεριλαμβάνει ίσως την εξημέρωση, τον καταμερισμό της εργασίας, τα θεμέλια του τεχνολογικού πολιτισμού, του βιομηχανικού τρόπου ζωής... Εμείς προσπαθούμε απλά να θέσουμε ή να προσθέσουμε ερωτήματα στη συζήτηση περί του τι είναι η αναρχία και τι σημαίνει να είσαι ενάντια στην κυριαρχία. Από μια πολύ γενική θεωρητική άποψη σε αυτή την κατεύθυνση κινούμαστε.

Ειδικά μέσα από την αμερικάνικη εμπειρία, βλέπουμε, καλύτερα ίσως από άλλους, πόσο άσχημα πάνε τα πράγματα, κοινωνικά, οικολογικά και από κάθε άλλη πλευρά. Αυτό μας παρακινεί να σκεφτούμε πως η κρίση που ζούμε έχει πολύ βαθιά λογική και πολύ βαθιά προέλευση. Κατά τη γνώμη μου, γι' αυτόν ακριβώς το λόγο ο αναρχο-πριμιτιβισμός ή πριμιτιβισμός προσελκύει το ενδιαφέρον τόσων ανθρώπων, γι' αυτό εξαπλώνεται: είναι απλά επειδή τα πράγματα πάνε τόσο άσχημα, και όλο και χειροτερεύουν με μία ταχύτητα που καθιστά επιφανειακές πολλές από τις άλλες απαντήσεις που δίνονται. Έτσι, δεν διαθέτουμε ένα σύνολο απαντήσεων ή ιδεολογικών ορισμών, τουλάχιστον ελπίζουμε πως όχι. Θέλουμε και προσπαθούμε να επιμείνουμε σε κάποια ζητήματα που μας απομακρύνουν από τον αριστερισμό. Είναι πιστεύω μια γενική τοποθέτηση, που αναδεικνύει ερωτήματα όπως τι είναι η τεχνολογία, τι είναι ο πολιτισμός. Ίσως αυτό που βλέπουμε σήμερα να είναι κάτι που υπήρχε απ' την αρχή και τώρα βρισκόμαστε μπροστά στο τελικό προϊόν του. Έχουμε λοιπόν μια προσέγγιση που αναλύει τα πράγματα με βάση την εξημέρωση και τον καταμερισμό της εργασίας, και όχι αυτήν της αριστεράς που μιλάει απλά για τον καπιταλισμό. Το ερώτημα είναι πού βρίσκεται ο καπιταλισμός, γιατί υπάρχει σήμερα μ' αυτό τον τρόπο και από που πηγάζει; Πώς μπορούμε να αγωνιστούμε ενάντια στον καπιταλισμό αν δεν κατανοούμε ότι η τεχνολογία αποτελεί την ενσάρκωση και μετενσάρκωσή του, ότι είναι συστατικό μέρος του προβλήματος και όχι κάτι διαχωρισμένο;

Στο επίπεδο της πρακτικής και του πώς κινούμαστε, είναι δύσκολο να έχουμε ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα, μια τακτική βασισμένη στη συγκεκριμένη φιλοσοφία. Σε γενικές γραμμές νομίζω πως οι πριμιτιβιστές είναι ιδιαίτερα μαχητικοί. Ορισμένα παραδείγματα είναι το Σήατλ, το Eugene όπου ζω, και άλλα μέρη. Αλλά δεν μπορώ να ισχυριστώ ότι γνωρίζω πού ακριβώς βρίσκεται αυτή η σύνδεση μεταξύ πριμιτιβισμού και μαχητικότητας. Δεν σημαίνει αναγκαστικά πως είναι όλοι υπέρ της καταστροφής της ιδιοκτησίας. Υποθέτω πως θα μπορούσε να υπάρχει και μια ρεφορμιστική προσέγγιση των ίδιων ακριβώς ζητημάτων. Εμείς φυσικά απορρίπτουμε κάτι τέτοιο. Πιστεύω πως ένας καλός λόγος που κάνει επιτακτική τη μαχητικότητα είναι το γεγονός πως η αμφισβήτηση των πραγμάτων είναι έγκυρη μόνο όταν γίνεται με επίμονο τρόπο. Είναι αναγκαίο να επιμένει κανείς για να δημιουργηθεί ένα ανοιχτό πεδίο δημόσιας συζήτησης στην κοινωνία σχετικά με την κεντρικότητα τέτοιων ζητημάτων. Και πρέπει να πιέσουμε για να γίνει αυτό ανοιχτά, να αναγκάσουμε τους ανθρώπους να αναρωτηθούν ποιος είναι ο λόγος που κάποιοι κάνουν ακραίες πράξεις, να σκεφτούν ποιος είναι ο στόχος. Τότε έχεις μια συζήτηση και περισσότερο διάλογο, αλλιώς όλα θα περνούσαν απαρατήρητα. Αυτό νομίζω είναι αρκετά προφανές.

- Στις ΗΠΑ κυρίως, έχει ασκηθεί κριτική στον πριμιτιβισμό από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Από τη μια πλευρά γνωρίζω πως υπάρχει μια εξαντλητική συζήτηση γύρω από το τι ακριβώς προτείνει, μια αγωνία για το αν είναι εφικτή η επιστροφή σε μια “πρωτόγονη” κοινωνία... Από την άλλη, μέσα στις συνθήκες του αγώνα έχει θεωρηθεί πολυτέλεια ή και αποπροσανατολισμός να επιμένει κανείς σε εναλλακτικές κατευθύνσεις και να προσπαθεί να τις πραγματώσει. Φαντάζομαι είναι λίγο συγχυσμένο το πεδίο για το αν ο πριμιτιβισμός αποτελεί απλά μια επίκαιρη ακραία κριτική στα θεμέλια της κυριαρχίας ή αν πρόκειται και για την πρόταση ενός άλλου μοντέλου κοινωνικής οργάνωσης. Τι λες γι' αυτό;

JZ: Θεωρώ πως είναι καλύτερο να αποφεύγουμε να θέτουμε πρότυπα ή να προτείνουμε μια συγκεκριμένη μορφή κοινωνίας. Κατά τη γνώμη μου ο πριμιτιβισμός είναι περισσότερο μια κριτική γι' αυτό που υπάρχει σήμερα, για την τεχνολογία, τον πολιτισμό... Δεν χρειάζεται να προδιαγράψουμε μια μελλοντική εικόνα. Παρόλ' αυτά είμαι αρκετά καχύποπτος όταν ακούω κάποιους να λένε "δεν θέλουμε να μιλάμε για το μέλλον, δεν θέλουμε να μιλάμε για κάτι διαφορετικό, το μόνο αξιόλογο είναι η εξεγερσιακότητα". Λοιπόν, εγώ εκεί γίνομαι καχύποπτος, γιατί αν καταπνίξεις τις διαφορετικές προτάσεις που υπάρχουν, τότε τι απομένει; Έτσι μπορεί να ταυτιστείς με τους μαρξιστές ή με οποιουσδήποτε άλλους, που δεν καταλήγουν πουθενά, δεν θέλουν πραγματικά να αμφισβητήσουν την κοινωνία σε βάθος, λένε απλά "δεν χρειάζεται να μιλάμε για κάποια πράγματα, πρέπει μόνο ν' αγωνιζόμαστε". Αλλά τότε για ποιο πράγμα αγωνίζεσαι; Για να έρθει μια άλλη δικτατορία ή μια νέα διαχείριση, μια μεταρρύθμιση του υπάρχοντος κόσμου; Θέλουμε να καταστρέψουμε αυτόν τον κόσμο στην ουσία του, όχι στη μορφή του μόνο. Αν στα σοβαρά αμφισβητείς και αρνείσαι μια ζωή βασισμένη σ' αυτούς τους θεσμούς, τότε δεν μας φαίνεται πολύ έγκυρο να λες "ας μη μιλάμε για άλλα πράγματα". Όσοι δεν θέλουν να μιλάνε γι' αυτά είναι πιθανώς εκείνοι που δεν έχουν ιδιαίτερο πρόβλημα με τη ζωή όπως είναι τώρα. Εκείνοι που θα προτιμούσαν να διατηρήσουν τα πράγματα ως έχουν, προτείνοντας απλά σε πολιτικό επίπεδο μια άλλη διαχείριση. Για μας αυτό είναι πολύ επιφανειακό, δεν θα άλλαζε τίποτα στην πραγματικότητα. Και γιατί να αγωνιστείς και ίσως να πεθάνεις μέσα σ' έναν αγώνα, αν δεν είναι για ν' αλλάξεις τα πράγματα; Βέβαια αυτή είναι μια αρκετά κοινότοπη διατύπωση, αλλά είναι η υποψία που κάποιοι από εμάς έχουμε για τον εξεγερτικό αναρχισμό. Για την ακρίβεια με την άποψη που λέει "να τα έχουμε όλοι καλά, να φτιάξουμε ένα ενιαίο μέτωπο με όλους". Εμείς δεν το θέλουμε αυτό. Πιστεύουμε πως η κοινωνία θα αλλάξει μόνο αν υπάρξει μια ριζική κριτική και αμφισβήτηση. Αν λοιπόν εμείς οι ίδιοι, στο εσωτερικό μας, δεν επιτρέπουμε να γίνεται λόγος για κάποια ερωτήματα, τότε πώς προσδοκούμε να το κάνει η κοινωνία; Θα ήταν εξαρχής καταπιεστικό ένα σχέδιο που θα βασιζόταν στην άρνηση των ερωτήσεων. Η ελπίδα βρίσκεται στο να αρχίσουν οι άνθρωποι να σκέφτονται πως δεν είναι απαραίτητο να είναι έτσι τα πράγματα, πως θα μπορούσαν να είναι τελείως διαφορετικά και όχι να υπάρξει απλά μια μεταρρύθμιση, μια αναδιοργάνωση που δεν θα άλλαζε την υπάρχουσα πραγματικότητα στην υλική της έκφραση.

- Φαίνεται αρκετά περίεργο, για τα ευρωπαϊκά δεδομένα τουλάχιστον, να αποτελεί ριζοσπαστική κριτική μια θεώρηση που βασίζεται στη φύση, την καταστροφή της και στην αποξένωση απ' αυτήν. Στον ευρωπαϊκό χώρο η οικολογία ως πολιτική πρόταση έχει κυρίως μια ρεφορμιστική, για την ακρίβεια καθεστωτική, έκφραση και τους ανάλογους φορείς. Εμφανίζεται ως μια μονοθεματική οπτική και σαν τέτοια δεν μπορεί παρά να συζητιέται σε ένα διαχωρισμένο επίπεδο, όπου επιδιώκονται επιμέρους βελτιώσεις μέσα στα πλαίσια του υπάρχοντος συστήματος. Τι αναφορές έχει ο πριμιτιβισμός που τον απομακρύνουν απ' αυτή την οικολογική τάση;

JZ: Συμφωνώ απόλυτα μ' αυτή την κριτική της οικολογίας. Πολύ φοβάμαι πως μια από τις εκδόσεις μας, η εφημερίδα Green Anarchy, δίνει ακριβώς αυτή τη λανθασμένη εντύπωση σε κάποιον που τη βλέπει για πρώτη φορά, τον κάνει να συμπεράνει "A, είσαστε Πράσινοι, οικολόγοι, περιβαλλοντιστές, είσαστε οριοθετημένοι σ’ ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και αυτό σας απασχολεί αποκλειστικά". Αλλά δεν είναι αλήθεια. Εμάς μας ενδιαφέρει η ολότητα. Δεν είμαστε μεταμοντέρνοι. Προσπαθούμε να κατανοήσουμε ή και να κινηθούμε σε μια κατεύθυνση που εξετάζει την ολότητα. Όλα συνδέονται: η κοινωνική αποσύνθεση, η παθολογία της σημερινής κοινωνίας, η απώλεια της ανθρώπινης υπόστασης, συνδέονται με την αποσύνθεση της βιόσφαιρας και την οικολογική καταστροφή. Είναι αδιαχώριστα. Δεν έχει όντως κανένα νόημα η όποια μονοθεματική προσέγγιση, θα αποτελούσε όπως είπες άλλη μια ρεφορμιστική θέση που κατακρίνει απλά τις υπερβολές του συστήματος, χωρίς να κατανοεί πως το σύστημα εκφυλίζει κάθε πτυχή της ζωής και πως κάθε επίθεση που στρέφεται ενάντια στη ζωή είναι μια επίθεση σε όλους μας.

- Όπως το παρουσιάζεις, η εικόνα που σχηματίζω για τον πριμιτιβισμό είναι πως μέσα από την κριτική που ασκεί στην τεχνολογία, τις θεμελιώδεις δομές και τα εργαλεία της κυριαρχίας, καταλήγει στο γνωστό και επίκαιρο συμπέρασμα πως αυτός ο κόσμος είναι αναπαλλοτρίωτος, πως δεν μπορεί να τεθεί με απελευθερωτικούς όρους το ζήτημα της διατήρησής του ακόμα κι αν καταργούσαμε την υπάρχουσα ιεραρχία μέσα σ' αυτόν, πως είναι φτιαγμένος από τα υλικά που εμπεριέχουν την εξουσιαστική του φύση, την ίδια την ιεραρχία και πως το ζητούμενο σε έναν απελευθερωτικό αγώνα είναι η αποδόμηση, η καταστροφή του...

JZ: Έτσι το βλέπουμε, και πιστεύω πως αυτή η αντίληψη διαδίδεται με μεγάλη ταχύτητα σήμερα στους ανθρώπους που θεωρούνται ριζοσπαστικοί. Εξάλλου αυτό που ονομάζουμε σήμερα πριμιτιβισμό μπορεί να έχει μια σύγχρονη έκφραση, αλλά στην πραγματικότητα υπάρχει από πολύ παλιά. Και αυτή η συγκεκριμένη κριτική βρίσκεται στην καρδιά της αντίληψής μας. Όσον αφορά το ζήτημα της καταστροφής, τον τελευταίο καιρό το σκεφτόμουν κάπως διαφορετικά. Αντί να συζητάς με κάποιον τις απαιτήσεις που θέτει το πρόταγμα της καταστροφής αυτού του κόσμου, αντιστρέφεις το ερώτημα: δηλαδή, τι απαιτείται για να διατηρείται και να αναπαράγεται. Πόση βία και καταναγκασμός χρειάζεται για να παραμένει η ζωή εγκλωβισμένη μέσα σ' αυτούς τους κανόνες, με όλες τις διαμεσολαβήσεις, τους κοινωνικούς διαχωρισμούς και την αποξένωση από το φυσικό κόσμο. Εμένα μου φαίνεται πως το πρόβλημα στην πραγματικότητα το έχουν εκείνοι που θέλουν να τον διατηρήσουν. Πώς θα το κάνουν; Μόνο με τον καταναγκασμό γίνεται κάτι τέτοιο, όταν τον αφαιρέσεις αυτός ο κόσμος δεν θα υπάρχει. Έτσι, κατά την άποψή μου, κι αν αυτό δεν ακούγεται ως ελιγμός, την πραγματική ευθύνη την έχουν όσοι ισχυρίζονται πως μπορούμε να συντηρήσουμε αυτή την κατάσταση. Θα πρέπει να εξαναγκάσεις τους ανθρώπους να συνεχίσουν να αποδέχονται όλες τις διαιρέσεις, τους κοινωνικούς διαχωρισμούς που πηγάζουν από τον καταμερισμό της εργασίας. Θα χρειαστεί να το επιβάλουν. Οπότε, δεν είναι αναγκαστικά δικό μας καθήκον να εξηγήσουμε λεπτομερώς πώς θα καταστραφούν όλα αυτά, το σίγουρο όμως είναι ότι δεν θέλουμε να τα συντηρήσουμε...

- Κάνεις μια κριτική στον αριστερισμό συμπεριλαμβάνοντας τους αναρχικούς σ’ αυτόν. Αν θέλεις εξήγησέ το αυτό, γιατί ίσως εξαιτίας διαφορετικού τόπου και ιστορικότητας δεν γίνεται κατανοητό. Εννοώ πως εδώ παραδοσιακά η έννοια της αριστεράς προσδιορίζει ένα συγκεκριμένο χώρο μέσα στο πολιτικό σύστημα, την αριστερή πλευρά του, σε σχέση με το κέντρο, τη δεξιά κλπ. Αντίθετα οι αναρχικοί είναι έξω από ένα τέτοιο σχήμα και ανταγωνιστικοί προς αυτό...

JZ: Ο συνδικαλισμός είναι βασισμένος στην παραγωγή, όπως και ο μαρξισμός. Οι συνδικαλιστές δεν αμφισβήτησαν την ίδια την ύπαρξη των εργοστασίων, ούτε κι εκείνοι που πρότειναν την αυτοδιαχείρισή τους. Αυτή η αντίληψη είναι μέρος του συστήματος, μέρος της αριστερίστικης φιλοσοφίας που υπερασπίζεται τον παλιό κόσμο. Γι αυτό το λόγο πιστεύω πως ο συνδικαλισμός, και ο αναρχοσυνδικαλισμός, δεν εμπεριέχει πραγματικά μια ριζοσπαστική κριτική.

Όχι μόνο στις ΗΠΑ, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες υπάρχουν αναρχικοί που απωθούν ερωτήματα σαν αυτά που θέσαμε πριν, γιατί θέλουν το σύγχρονο κόσμο, θέλουν την ανάπτυξη των σύγχρονων μέσων παραγωγής, την τεχνολογία και την εξέλιξή της. Θέλουν να την ελέγχουν οι ίδιοι και να τη χρησιμοποιήσουν με συγκεκριμένους τρόπους βέβαια, αλλά δεν θέτουν ως πρόβλημα την ίδια τη φύση της. Δεν κατανοούν την προέλευσή της. Νομίζουν ότι μπορούν να την αφήσουν να υπάρχει και ότι ταυτόχρονα θα υπάρχει και ελευθερία και αυθεντικότητα στα πλαίσια ενός τέτοιου κόσμου. Για μας είναι μια εχθρική αντίληψη η συγκεκριμένη. Δεν είναι βέβαια εχθροί μας οι ίδιοι ως άτομα, αλλά το να αποδεχτούμε μια τέτοια φιλοσοφία θα σήμαινε πως δεν υπάρχει πιθανότητα απελευθέρωσης.

- Η κριτική του αναρχοσυνδικαλισμού υποθέτω δεν αποτελεί για σένα άρνηση των ταξικών χαρακτηριστικών της καταπίεσης, αλλά κριτική σε μια συγκεκριμένη απάντηση που έχει δοθεί. Πώς βλέπεις το ζήτημα στη σημερινή εποχή πέρα απ' τα πλαίσια του συνδικαλισμού;

JZ: Η κοινωνία είναι διαχωρισμένη σε τάξεις, και το ίδιο το άτομο είναι διαιρεμένο. Το ζήτημα είναι από πού προέρχονται αυτοί οι διαχωρισμοί. Δεν είναι πιο βαθιοί από όσο παρουσιάζονται μέσα από τον ορισμό που δίνεται στους εργατικούς αγώνες και στους στόχους τους, όπου ουσιαστικά θεωρείται δεδομένη η συνθήκη του εργάτη και στο μέλλον, η διατήρησή του ως διαχωρισμένου ρόλου; Με άλλα λόγια δεν ξέρω πού βρίσκεται το τέλος της ταξικής πάλης μέσα σε μια τέτοια προοπτική. Θα εξακολουθήσει να υπάρχει ταξική πάλη αν δεν υπάρξει η εξαφάνιση αυτών των συνθηκών. Οπωσδήποτε δεν αρνούμαστε τον ταξικό αγώνα, την παρουσία του και τη σημασία του, ούτε το γεγονός πως το εμπόρευμα και η μισθωτή εργασία είναι οι δύο πόλοι της ζωής για τους ανθρώπους σ' όλο τον κόσμο. Προφανώς υπάρχουν και πολλές αξιόλογες αντιλήψεις που εκφράστηκαν από τον Μαρξ, αλλά το μαρξιστικό σύστημα της ολοένα αυξανόμενης παραγωγής, ενός κόσμου μαζικής παραγωγής που ποτέ δεν αμφισβητείται στην καρδιά του, στην γενεσιουργό δομή του, στην ίδια την ιδέα της προόδου, είναι κομμάτι του συστήματος που εμείς κατακρίνουμε. Το ότι αρνούμαστε το συνδικαλισμό δεν σημαίνει πως αδιαφορούμε για το τι υφίστανται οι εργάτες και πώς δρουν. Για να μιλήσω πιο συγκεκριμένα, πρακτικά μιλάμε για την ανάγκη να κατανοηθεί τι είναι τα συνδικάτα, να γίνει αντιληπτή η αστυνομική λειτουργία τέτοιων θεσμών. Ακόμα και οι ίδιοι οι συνδικαλιστές δεν φαίνεται να συνειδητοποιούν τη φύση του συνδικαλισμού. Συγχέουν την αντίθεση στο συνδικαλισμό με την αντίθεση στους εργάτες και αυτό είναι λάθος. Πρέπει να ξεκινάμε με την αμφισβήτηση των πιο ορατών θεσμών, αλλά στη συνέχεια να συμπεριλαμβάνουμε στην κριτική μας το σύνολό τους. Τελικά, εμένα μου φαίνεται πως οι συνδικαλιστές δεν έχουν πρόβλημα με κανέναν από τους θεσμούς.

- Επειδή μια εργατίστικη αντίληψη για τον αγώνα είναι προϊόν του δυτικού μοντέλου ζωής, αποτέλεσε συχνά την αιτία που υπονομεύθηκε η οποιαδήποτε σύνδεση με αγώνες που είτε συνέβαιναν έξω από το δυτικό χώρο ή στρέφονταν κατεξοχήν εναντίον του. Με αγώνες που αναπτύχθηκαν μέσα και ενάντια σ’ ένα πιο πολύπλοκο υπόβαθρο καταπίεσης, την αποικιοκρατία, τη φυλετική καταπίεση, την καταπίεση της εθνότητας, της γλώσσας, της κουλτούρας. Ακόμα πιο συγκεκριμένα, μπορούμε να φέρουμε για παράδειγμα τα ινδιάνικα κινήματα. Εκεί, οι δυτικοκεντρικές αντιλήψεις απέκτησαν και βίαια πατερναλιστική έκφραση από τη αριστερά (...) Έπρεπε να αφαιρέσουν την ταυτότητα που έδιναν οι ινδιάνοι στον εαυτό τους, να τους προσδώσουν μια αλλότρια ταυτότητα με βάση τον καπιταλισμό και την παραγωγή, να τους αποκόψουν απ' ό,τι αντλούσαν για να αγωνίζονται. Οι ίδιοι οι ινδιάνοι το περιέγραψαν σαν άλλη μια μορφή αποικιοκρατίας. Εσύ πιστεύεις ότι οι βάσεις του πριμιτιβισμού, η κριτική του δυτικού πολιτισμού, προσφέρει την ευκαιρία για μια πιο σφαιρική αντίληψη;

JZ: Είναι πραγματικά παράδοξο και ανόητο να ισχυρίζεται κανείς πως πρέπει οι άνθρωποι να εξελιχθούν μέσα σε ορισμένες συνθήκες, ώστε να είναι ύστερα αξιόπιστος ο αγώνας τους ενάντια σ' αυτές. Είναι πραγματικά ανόητο αν το σκεφτεί κανείς, αλλά συνέβη τόσο συχνά. Όταν δεν αμφισβητείς και πολύ τα πράγματα, κάπως έτσι καταλήγεις. Πολλά χρόνια πριν ήμουν συνδικαλιστής, υπήρξα και υπάλληλος στο σωματείο και γνωρίζω αρκετά καλά τα εργατικά ζητήματα, την κατάσταση και τις δομές τους, στις ΗΠΑ τουλάχιστον, και εκείνο τον καιρό ούτε που είχα σκεφτεί πως είναι δυνατόν να υπάρχει ακόμα μια άλλη πραγματικότητα. Υπάρχει όμως. Οι απόψεις μας έχουν περισσότερη επαφή με τους ινδιάνικους αγώνες, των ιθαγενών Αμερικάνων για παράδειγμα. Δεν έχουμε αναπτύξει τόσο μεγάλη σχέση όσο θα θέλαμε, αλλά συνεχώς εξελίσσεται. Μαθαίνουμε απ' αυτή την πραγματικότητα που εδώ και αιώνες αγωνίζεται ενάντια στην αυτοκρατορία. Μαθαίνουμε τι είναι αυτό που υπερασπίζονται, αυτό που συστηματικά εξορίζεται και πεθαίνει από το καθιερωμένο μοντέλο ύπαρξης που βασίζεται στην παραγωγή. Αποτελούν για μας μεγάλη πηγή έμπνευσης και γνώσης.

(Συμφωνώ με τον τρόπο που το έθεσες.) Είναι σαφέστατα κομμάτι της προοπτικής και της αντίληψής μας. Και εκείνοι που το αρνούνται είναι όσοι είναι μέρος της διαδικασίας που μετατρέπει τους ανθρώπους σε τροφή για τη Μηχανή, σε καύσιμο για τον τεχνολογικό πολιτισμό. Πάντα μας ρωτούν "γιατί δεν θέλετε να τα έχετε καλά με όλους, να συνεργάζεστε με όλους;" ή μας λένε πως είμαστε διασπαστικοί και ακραίοι. Κι εγώ ρωτάω "Πώς μπορείς να συνεργάζεσαι μ' αυτό στο οποίο αντιτίθεσαι;" Αν κάποιοι υπεραμύνονται των θεμελιακών διαδικασιών και κατευθύνσεων του συστήματος, τότε αυτό είναι δική τους επιλογή, όχι δική μας. Ο λόγος για τον οποίο όλο και περισσότεροι άνθρωποι δείχνουν ενδιαφέρον για μια βαθύτερη κριτική που περιλαμβάνει περισσότερες πτυχές της ζωής, είναι απλά η ίδια η πραγματικότητα. Δεν πρόκειται για κάποιο νεωτερισμό, για ένα νέο εξωτικό προϊόν. Εκείνοι που έχουν τόσο περιορισμένες και ρηχές ιδέες για το ποια ζητήματα αφορούν έναν αγώνα, αυτοί είναι καταδικασμένοι να εξαφανιστούν. Μου φαίνεται πραγματικά ότι χρειάζεται μόνο λίγα λεπτά για να διαπιστώσει κανείς ότι έχουν ήδη εξαφανιστεί και ακυρωθεί.

- Πάντως, αν μιλήσουμε για το σήμερα, εξακολουθεί να εκφράζεται και σε νέα πεδία αυτή η ιδεολογική ταύτιση με το δυτικό μοντέλο ζωής και τις υποτιθέμενες αξίες που το δομούν, ίσως όχι μ’ έναν εργατίστικο τρόπο όπως παλιά, αλλά μέσα από το πρίσμα της κοινωνίας των πολιτών... Κι αυτό εμποδίζει μια πραγματική συνειδητοποίηση μέσα σε ποιο στρατόπεδο ζούμε, διαμορφώνει την οπτική που έχουμε γι’ αυτούς που αγωνίζονται ή ζουν αλλιώς, ένα παράδειγμα είναι πάλι τα ινδιάνικα κινήματα, αλλά και οι προκαταλήψεις με τις οποίες βλέπουμε κάθε φορά αυτούς που η κυριαρχία βάζει στο στόχαστρο. Ζώντας στο εσωτερικό των ΗΠΑ πώς αντιμετωπίζετε αυτή την κατάσταση;

JZ: (...) Υπάρχει σίγουρα μια αποικιοκρατική νοοτροπία που δεν έχει σταματήσει να είναι παρούσα. Πρέπει καταρχήν να κατανοήσουμε σε ποια σημεία την έχουμε ενσωματώσει και εμείς οι ίδιοι και ύστερα δημιουργείται μια ρωγμή που επιτρέπει να αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε τις διαφορετικές συνθήκες. Επιμένω ότι πρέπει να μάθουμε από τους ανθρώπους που έχουν τη μεγαλύτερη σχέση μ’ αυτό που χάνεται, αυτό που καθημερινά καταστρέφεται. Τουλάχιστον εμείς αυτό προσπαθούμε να κάνουμε. Ένα παράδειγμα είναι η πρωτοβουλία που πήραμε να καλέσουμε στο Eugene ιθαγενείς αμερικάνους, για να μας μιλήσουν για τους αγώνες τους. Μέσα στις ίδιες τις ΗΠΑ αλλά και στον Καναδά, μέσα στην καρδιά της Δύσης, υπάρχουν πολλές καταστάσεις αγώνα από ιθαγενικές ομάδες που δεν είναι μακριά από εμάς. Αγωνίζονται ενάντια στην ανάπτυξη, αναπτύσσουν διάφορες καμπάνιες, από τις οποίες έχουμε να μάθουμε καταρχήν τι είναι αυτό που προσπαθούν να υπερασπιστούν ενάντια στη βίαιη επίθεση της Μηχανής, και βέβαια πρέπει να τους υποστηρίξουμε. Ίσως είναι λίγο ευκολότερο για μας, έχουμε μεγαλύτερες δυνατότητες γιατί ζούμε κοντά σ’ αυτήν την πραγματικότητα των ινδιάνων που προσπαθούν να αναζωογονήσουν μια σχέση που έχει χαθεί, προσπαθούν να αποκαταστήσουν τη σχέση τους μ’ αυτό που τους έχουν στερήσει. Σε μεγάλο βαθμό οι ινδιάνοι της Β. Αμερικής έχουν υποστεί τον εκσυγχρονισμό. Τους ανάγκασαν να γίνουν όπως όλοι οι άλλοι. Σήμερα όμως υπάρχει στο εσωτερικό τους μια τάση επιστροφής στους παραδοσιακούς τρόπους, διδάσκουν τους νεότερους πως το να παίζεις video-games όλη μέρα δεν είναι η μοναδική διέξοδος, προσπαθούν να τους φέρουν σ’ επαφή με την κληρονομιά τους, να τους μάθουν τους αγώνες του λαού τους. Η δική μας σχέση μ’ αυτές τις καταστάσεις είναι πολύ πρόσφατη. Και σίγουρα αντιμετωπίζουμε δυσκολίες. Εμείς είμαστε πλήρως εκσυγχρονισμένοι, προσαρμοσμένοι στον τεχνολογικό κόσμο, και είναι καλό να ξεκινάμε απ’ αυτή τη συνειδητοποίηση.

- Δεν ξέρω κατά πόσο υφίσταται μια τέτοια συζήτηση στις ΗΠΑ, αλλά σίγουρα τίθεται ως ζήτημα από ποια θέση στέκεσαι αλληλέγγυος σε τέτοιους αγώνες. Αν το κάνεις από φιλανθρωπία, από μια θέση ανωτερότητας ή ενοχής, που είναι συνυφασμένη με την αντίληψη της ανωτερότητας, ή αν κατανοείς πού συνδέονται με τον δικό σου αγώνα.

JZ: Είναι τεράστια η συζήτηση που γίνεται γι’ αυτό το θέμα, για τα προνόμια που έχουμε ως λευκοί. Υπάρχει μια διαρκής μεταμοντέρνα ενοχή. Ένας ινδιάνος ομιλητής σε μια εκδήλωση που κάναμε στην πολιτεία της Ουάσιγκτον, είπε “δεν θέλω να ακούω άλλο για τα προνόμιά σας. Το θέμα είναι τι έχετε σκοπό να κάνετε”. Υπάρχουν κάποιοι που αρκούνται να αναμασούν συνεχώς πως έχουμε τα προνόμια των λευκών. Και βέβαια τα έχουμε! Αλλά το να μένεις προσκολλημένος σ’ αυτό το γεγονός αποτελεί μια ακόμα ρεφορμιστική νεύρωση και παγίδα. Κάποιοι φτάνουν στο σημείο να λένε “α, εμείς δεν θα κάνουμε κάποιες πράξεις, γιατί υπάρχουν άλλοι άνθρωποι που δεν μπορούν”. Θα έπρεπε δηλαδή να φορέσουμε μόνοι μας στους εαυτούς μας χειροπέδες, να αλυσοδεθούμε επειδή τυχαίνει να χαίρουμε, οπωσδήποτε, κάποιας προστασίας και έχουμε ορισμένα πλεονεκτήματα; Σίγουρα έχουμε, αλλά κι αυτό ακόμα ή το απαντάς μέσα από τον αγώνα σου ή πας σπίτι σου και κάθεσαι ήσυχος.

- Με τα γεγονότα του Σηάτλ το '99, δεν ήρθε εκρηκτικά στο φως μόνο η δράση των αναρχικών και του μαύρου μπλοκ, αλλά κατά κάποιο τρόπο αναδύθηκε και η συγκεκριμένη αναρχο-πριμιτιβιστική τάση, που απ' όσο ξέρω της αποδόθηκε από την επίσημη προπαγάνδα ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης για όσα συνέβησαν. Μου θύμισε εκείνο το γκράφιτι στους δρόμους του Λος Άντζελες, μετά την εξέγερση, που έλεγε "Τhese are the thoughts that set fire to your city". Λοιπόν, ισχύει αυτό για το Σηάτλ; Πόσο συνδέεται ο πριμιτιβισμός με το αναπτυσσόμενο αντιεξουσιαστικό ρεύμα στις ΗΠΑ;

JZ: Στο Σηάτλ, όλο αυτό το ρεφορμιστικό μείγμα μονοθεματικών ομάδων και ΜΚΟ έσπευσε να καταδικάσει αυτό που είδε ως ξαφνική και αιφνιδιαστική εμφάνιση ανθρώπων που επιχειρούσαν να σπάσουν βιτρίνες, (γελάει) και που έσπασαν όντως αρκετές… Ίσως ήταν μια πολύ αισθητή ανάδυση του αναρχο-πριμιτιβισμού, πράγματι… Το σίγουρο είναι πως υπήρχαν εκεί πριμιτιβιστές που ενδιαφέρθηκαν πολύ για τη συγκεκριμένη τακτική. Και φυσικά δεν είναι μόνο στις ΗΠΑ που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Εκείνο που μου έκανε εντύπωση είναι μια φήμη που έφτασε στ' αφτιά μας, πως ο υπουργός εσωτερικών της Ιταλίας κατηγόρησε τους πριμιτιβιστές για τις καταστροφές στη Γένοβα. Φυσικά είναι γελοίο και ίσως να μη συνέβη ποτέ. Παρόλο όμως που από μια άποψη είναι τελείως τρελό να ισχυρίζεται κανείς κάτι τέτοιο, πιστεύω πως κατά κάποιο τρόπο υπάρχει μια δόση αλήθειας, τουλάχιστον υπάρχει ένα ίχνος πως καταλαβαίνουν κάτι. Κι αυτό ισχύει ακόμα και αν δεν ήταν κανένας πριμιτιβιστής στη Γένοβα… Υπάρχει μια ενέργεια και ένα πνεύμα που δεν λείπει… Ίσως μ' αρέσει εμένα να το βλέπω έτσι, βέβαια (γελάει)… Φυσικά μ’ αυτό δεν εννοώ ότι υπάρχει κάποια ομάδα ή άτομα που κατέχουν αποκλειστικά κάποιες ιδέες και πως όλα αυτά είναι έργο τους, πως παίρνουν τα εύσημα για ότι συμβαίνει στον κόσμο, σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να είναι έτσι. Εννοώ απλά πως, ακόμα κι αν δεν γίνεται ορατό με εκρηκτικό τρόπο, κάτω απ’ την επιφάνεια υπάρχει η αίσθηση και συνειδητοποίηση πως είναι τόσα πολλά αυτά που πρέπει να εξαφανιστούν για να ζήσουν οι άνθρωποι ελεύθεροι, και πως όλα αυτά αλληλοεμπλέκονται....

- Για να μιλήσουμε για τη στόχευση της καταστολής, είναι ενδεικτική νομίζω η πρόσφατη έκθεση μιας ομάδας εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την τρομοκρατία. Η έκθεση προειδοποιεί τις αρχές πως δεν πρέπει να περιοριστούν στην καταπολέμηση του “ισλαμιστικής απειλής” και να υποτιμήσουν άλλες μορφές “τρομοκρατίας”. Συγκεκριμένα αναφέρονται στους ισλαμιστές, τους αυτονομιστές, τους αναρχικούς, κι αυτούς που αποκαλούν οικο”τρομοκράτες” -μια κατηγοριοποίηση που στις ΗΠΑ έχει αναγορευτεί σε νο1 εσωτερική απειλή....

JZ: Λοιπόν, ίσως αυτοί που συντάσσουν τέτοιες εκθέσεις καταλαβαίνουν πολύ περισσότερα απ’ ό,τι οι πολιτικοί χώροι που υποτίθεται ότι τους αντιπαλεύουν. Εννοώ ότι κατά κάποιο τρόπο είμαστε πίσω απ’ την εποχή μας. Οι ιδέες μας προσπαθούν να προλάβουν μια πιεστική πραγματικότητα, που ίσως οι αντίπαλοί μας την καταλαβαίνουν: την πραγματικότητα που λέει πως οι άνθρωποι δυστυχούν από το σύνολο του συστήματος, και νιώθουν πως αυτό δεν εξαρτάται μόνο από το ποιος βρίσκεται στην κορυφή του. Αληθινά πιστεύω πως ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται να αλλάξει μόνο ένα μικρό κομμάτι του συστήματος. Γιατί να σπαταλήσει κανείς τόση ενέργεια και τόσο χρόνο για να μην αλλάξει σχεδόν τίποτα; Πιστεύω πως οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται ότι κάποιοι τρόποι που τους προτείνονται είναι ανίκανοι ν’ αλλάξουν το οτιδήποτε, τα διάφορα προγράμματα που τους παρουσιάζουν δεν αξίζουν κανένα ενδιαφέρον. Υπάρχουν κάποιοι που διαμαρτύρονται και λένε “ο κόσμος είναι ηλίθιος, κοιμάται, πρέπει να ξυπνήσει και να καταλάβει τις σπουδαίες ιδέες μας”. Ε, λοιπόν, ίσως αυτοί που κοιμούνται έχουν τους λόγους τους. Οι ιδέες για τις οποίες τους μιλούν δεν αποτελούν έμπνευση, δεν πρόκειται ν’ αλλάξουν τίποτα στη ζωή των ανθρώπων. Και γι’ αυτό οι αριστεριστές για παράδειγμα είναι είδος υπό εξαφάνιση, δεν αντιπροσωπεύουν καμία πραγματική αλλαγή.

- Θέλεις να δώσεις μια εικόνα για τη δράση και τις επιλογές των αναρχικών στις ΗΠΑ σήμερα;

JZ: Πρώτα απ’ όλα αυτή την περίοδο υπάρχει σαν αιχμή η αντίσταση στον πατριωτισμό και τον εθνικισμό. Για μένα το σημείο-κλειδί είναι πρώτα απ’ όλα να αγωνίζεσαι εκεί που ζεις. Υπάρχει μια μεγάλη τάση στις ΗΠΑ να ασχολείται κανείς με αγώνες που βρίσκονται χιλιάδες μίλια μακριά και με έναν τρόπο που δεν μπορεί να επιφέρει κανένα αποτέλεσμα, που δεν μπορεί να έχει καμία επίδραση έτσι κι αλλιώς, και ταυτόχρονα να αγνοεί τους αγώνες που βρίσκονται μπροστά του, “να αγνοεί το έδαφος πάνω στο οποίο στέκεται”, όπως λένε οι ιθαγενείς.

Ένα άλλο σημείο, το οποίο δεν είμαι βέβαιος κατά πόσο συνδέεται αλλά το θεωρώ εξίσου σημαντικό, είναι οι προσπάθειες που γίνονται στο επίπεδο των εναλλακτικών, πειραματικών σχεδίων, που μπορούν να μας προσφέρουν μια αίσθηση διαφορετικής προσέγγισης σε συγκεκριμένα ζητήματα. Για παράδειγμα, εναλλακτικές προτάσεις στο θέμα της διατροφής μέσα από την πρωτοκαλλιέργεια, ένα είδος καλλιέργειας που είναι αντίθετο προς την εξημέρωση. Τέτοιου είδους προσεγγίσεις είναι χρήσιμες, γιατί πρέπει να είναι πάντα ορατή η δυνατότητα ενός εναλλακτικού τρόπου ζωής. Αν δίνουμε έμφαση μόνο στο αρνητικό, τότε πού μπορούμε να βασιστούμε; Οφείλει να υπάρχει ένα πρακτικό συμφέρον στον αγώνα μας, να υπάρχει ζωντανή μια δυνατότητα ύπαρξης πέρα από το παγκόσμιο σύστημα κυριαρχίας και τις σύγχρονες μορφές με τις οποίες παρέχει την επιβίωση. Έτσι λοιπόν πιστεύω πως είναι καλό που υπάρχουν άνθρωποι που ασχολούνται πρακτικά με τέτοια θέματα και εκεί που ζω είναι αρκετοί που το κάνουν. Είναι σαφώς κάτι περιορισμένο, αλλά δείχνει πως δεν κινούμαστε απλά σ’ ένα θεωρητικό πεδίο, πως υπάρχει ένας πρακτικός προσανατολισμός προς τον κόσμο που θέλουμε και που περιλαμβάνει κάποιες πιθανές επιλογές: μια νοοτροπία που δεν θα βασίζεται στον καταμερισμό της εργασίας για παράδειγμα. Υπάρχουν κάποιες συλλογικότητες που δραστηριοποιούνται εδώ και αρκετό καιρό, όπως είναι η Food Not Bombs στον τομέα της διατροφής... Ξεκινούν με μια αντίληψη που λέει πως παρόλο που ζούμε στον κόσμο του καταναγκασμού, της ιδιοκτησίας και των μπάτσων -πράγμα που είναι περισσότερο και από προφανές-, παρόλο που δεν μπορείς απλά να πας κάπου και να δημιουργήσεις τη ζωή που θα ήθελες -γιατί αν μπορούσες τότε δεν θα επρόκειτο γι’ αυτό τον κόσμο της καταπίεσης-, παρόλ’ αυτά λοιπόν, εξακολουθούν να υπάρχουν πράγματα που μπορείς να κάνεις προς κάποιες εναλλακτικές κατευθύνσεις. Μπορείς να ασχολείσαι όχι μόνο με το ζήτημα του πώς θα ανατρέψεις την υπάρχουσα εξουσία αλλά και πώς θα δημιουργήσεις, πώς θα εξερευνήσεις και θα ανακαλύψεις τα μέσα που μπορούν να μας προσφέρουν έναν άλλο τρόπο ζωής.

- Είναι ενδιαφέρον και δεν θέλω να γίνω κοινότοπη, αλλά πώς τέτοια εγχειρήματα δεν καταλήγουν σε ένα είδος αναχωρητισμού και παραίτησης, στην αυταπάτη που θέλει να “χτίσει” τον παράδεισο μέσα στο υπάρχον; Το σημερινό σύστημα μπορεί να είναι ολοκληρωτικό, αλλά απ’ την άλλη μεριά είναι τόσο πολύμορφο και εκτεταμένο που μπορεί να ενσωματώνει πολύ εύκολα πλευρές του εναλλακτικού που δεν το ανταγωνίζονται.

JZ: Εδώ υπάρχει μια πρόκληση και μια διχοτόμηση που έχει βαθιές ρίζες μέσα στο χρόνο. Δεν θέλω να ακουστώ πολύ αρνητικός, αλλά συμβαίνει εξαιρετικά συχνά το εξής: εκείνοι που ενδιαφέρονται για τη δημιουργία του εναλλακτικού δεν θέλουν απαραίτητα να είναι και αγωνιστές, όπως και αντίθετα, εκείνοι που αγωνίζονται δεν έχουν καμία όρεξη να κάνουν όλα τ’ άλλα (γελάει)... και σχεδόν κανένας δεν θέλει να τα κάνει και τα δύο. Φυσικά, για μένα η βασική ιδέα είναι να αντλείς δύναμη απ’ αυτά που δημιουργείς για να μπορείς να επιτυγχάνεις και στον τομέα του αρνητικού.

Θυμάμαι στη δεκαετία του ’60 -γιατί την έζησα πολύ έντονα εκείνη την περίοδο- υπήρχε πραγματικά ένα τεράστιο εναλλακτικό ρεύμα. Αλλά ήταν τόσο παθητικό που νικήθηκε. Όταν τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν δεν υπήρχε κανείς να το υπερασπιστεί. Κανένας σχεδόν δεν αμύνθηκε και πήγαν όλοι να ζήσουν στην εξοχή, προτίμησαν να “επιστρέψουν στη φύση”, αντί να πουν “αυτό που κάνουμε είναι μια αρχή, πρέπει να το υπερασπιστούμε, αλλιώς θα εξαφανιστεί”! Και εξαφανίστηκε... Είναι θλιβερό... Φυσικά δεν αποδεχτήκαμε για πάντα έναν τέτοιο διαχωρισμό, πως πρέπει να κάνεις ή το ένα ή το άλλο, πως πρέπει να διαλέξεις κάτι απ’ τα δύο...θα ήταν τρομερό αν ίσχυε αυτό, δεν θα μπορούσαμε να πάμε και πολύ μακριά έτσι...

Σίγουρα υπάρχει σε κάποιο βαθμό και η αυταπάτη -απλά νομίζω πως σήμερα ισχύει λιγότερο από ό,τι παλιά γιατί η πραγματικότητα δεν το επιτρέπει- πως δεν χρειάζεται πραγματικά να ανατρέψουμε, να νικήσουμε το σύστημα, πως μπορούμε απλά να φτιάξουμε το δικό μας κόσμο, και πως αυτός είναι ο αγώνας... Αλλά όπως είπε και ο Adorno: “Αν μπορούσαμε να φτιάξουμε τον καινούριο κόσμο μέσα στον παλιό, τότε δεν θα χρειαζόμασταν την επανάσταση”. Υπάρχουν όμως και κάποιοι που διατηρούν ψευδαισθήσεις ή που απλά βλέπουν έτσι τα πράγματα, δεν τους αρέσει και πολύ η ιδέα ότι μπορεί να καταλήξουν στη φυλακή. Μπορεί να μην το παραδέχονται αλλά με τη στάση τους λένε “εγώ θα κάτσω εδώ και θα αναπτύξω τους εναλλακτικούς μου τρόπους, δεν πρόκειται να κατέβω στο δρόμο ή να κάνω τίποτα άλλο, δεν θα είμαι εδώ όταν έρθουν οι μπάτσοι, δεν κάνω πράγματα που μπορεί να κατέληγα στη φυλακή”. Ας μην υπερβάλλω όμως και σ’ αυτό το σημείο, γνωρίζω πολλούς ανθρώπους που έχουν καταφέρει να τα συνδυάζουν όλα με παραδειγματικό τρόπο...

- Πες μου πιο συγκεκριμένα για το μέρος που ζεις, το Eugene...

JZ: Υπάρχει μια εικόνα από τα ΜΜΕ για το Eugene αρκετά υπερβολική. Όπως συμβαίνει πάντα, η πραγματικότητα δεν είναι τόσο συναρπαστική όσο η εικόνα της, είναι απλά μια καθημερινή ζωή. Εγώ ζω σε μια στεγαστική κοοπερατίβα, όπου κατοικούν 22 οικογένειες και υπάρχει εδώ και 20 χρόνια. Δεν είναι αναρχικό εγχείρημα, αλλά είναι μια προσωρινή και συγκεκριμένη προσπάθεια ενάντια στο κυρίαρχο σύστημα ζωής και παραγωγής. Το Eugene είναι μια μικρή πόλη με 140.000 κατοίκους. Μερικά πράγματα πάνε καλά, αλλά υπάρχουν όρια, κυρίως σήμερα. Ορισμένα σχέδια προχωρούν και άλλα αποτυγχάνουν. Δυστυχώς στο τέλος του Μάη θα κλείσει ένας μεγάλος χώρος που έχουμε, ένα σπίτι με βιβλιοθήκη, κουζίνα, αίθουσα προβολών... Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχουν τα χρήματα για να συνεχίσουμε να συντηρούμε το χώρο και έτσι θα κλείσει. Θα βρούμε ένα μικρότερο χώρο με την προοπτική αργότερα να ξαναπάμε σε έναν μεγαλύτερο. Τα πράγματα είναι ανάμεικτα, ως συνήθως, πάντα προχωράς, αλλά μερικές φορές προς τα μπρος, μερικές προς τα πίσω...

Αυτό το διάστημα προσπαθούμε να αναπτύξουμε και κάποιες άλλες προσεγγίσεις. Εδώ πρέπει να κάνω μια παρένθεση, να γυρίσω λίγο πίσω... Τον Ιούνη του 1999, έξι μήνες πριν από το Σηάτλ, έγιναν κάποιες ταραχές στο Eugene και συγκρούσεις με την αστυνομία. Κράτησαν περίπου πέντε ώρες και ήταν μεγάλη έκπληξη για όλους. Όλα ξεκίνησαν από ένα Reclaim the Streets, και θα μπορούσε να είναι άλλη μια βαρετή πορεία, αλλά εξελίχθηκε σε κάτι πολύ ενδιαφέρον. Συμμετείχαν πολλοί που δεν ήταν καν αναρχικοί, ήταν υπέροχα, δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε πώς έγινε... Αυτό δημιούργησε μια συγκεκριμένη εικόνα για το Eugene, και έτσι όσο πλησίαζε το Σηάτλ όλοι έλεγαν “Ω, θα έρθει το Eugene στο Σηάτλ και θα επικρατήσει τρέλα”, πράγμα που έγινε κατά κάποιο τρόπο (γελάει)... Αλλά πάντα υπάρχουν οι υπερβολές, αν το δεις απ’ την άποψη των εφημερίδων όλα φαίνονται πολύ συναρπαστικά. Και εμείς ήμασταν ενθουσιασμένοι βέβαια... Τέλος πάντων, από τότε εγκατέστησαν στο Eugene όλα τα είδη μπάτσων που διαθέτουν, ήρθαν πραγματικά από παντού. Οπότε δεν μπορούσαμε πλέον να επαναλάβουμε το ίδιο πράγμα, το στοιχείο του αιφνιδιασμού είχε χαθεί. Ήρθαμε αντιμέτωποι με τους μπάτσους για ένα διάστημα, κάποιες φορές τους νικήσαμε, αλλά ύστερα όλες οι κινήσεις που γίνονταν στο δρόμο κατέληγαν μόνο σε μαζικές συλλήψεις. Έτσι, έπρεπε να προσπαθήσουμε να κάνουμε κι άλλα πράγματα... πάντα πρέπει να προσπαθείς να κάνεις ό,τι μπορείς... Κάτι που επιδιώκουμε να κάνουμε όσο περισσότερο μπορούμε είναι να μαζεύουμε χρήματα και να φιλοξενούμε στην κοινότητά μας ανθρώπους που συμμετέχουν σε άλλους αγώνες. Τους προσκαλούμε να έρθουν να μας μιλήσουν για τους αγώνες τους, ώστε να ανοίγουν οι ορίζοντές μας... Ένα παράδειγμα είναι αυτό που ανέφερα προηγουμένως, όταν είχαμε καλέσει αγωνιστές από τα ιθαγενικά κινήματα. Πρόσφατα φιλοξενήσαμε ανθρώπους από το Αφροαμερικάνικο κίνημα MOVE της Φιλαδέλφεια, που είναι και αυτοί πριμιτιβιστές, και σίγουρα θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να έρχονταν αναρχικοί από την Ελλάδα, θα είχαμε να ακούσουμε πολλά...

Κάπως έτσι είναι τα πράγματα λοιπόν, δεν μπορείς να κάνεις συνεχώς το ίδιο πράγμα, αλλιώς χάνεις. Πρέπει να ξεκαθαρίσω πάντως πως όταν μιλάμε για το Eugene, στην ουσία μιλάμε απλά για μια γειτονιά της πόλης. Δεν είναι όλοι οι κάτοικοι έτσι! (γελάει) Ορισμένες φορές είναι καλά, κάποιες άλλες είναι παράνοια. Πάντα όμως κάτι γίνεται, κάτι ετοιμάζεται, αυτό είναι καλό...

- Πώς είναι τα πράγματα μετά την 11η Σεπτέμβρη; ... μπορεί ο “πόλεμος κατά της τρομοκρατίας” να μην είναι ένας καινούριος πόλεμος, αλλά σίγουρα η επίθεση των κυρίαρχων έχει επιταχυνθεί... Πώς είναι το εσωτερικό μέτωπο του πολέμου στις ΗΠΑ; Πώς αντιδρούν οι αναρχικοί, πώς αγωνίζονται μέσα στη στρατιωτικοποιημένη ζώνη;

JZ: Όσον αφορά το Eugene πρέπει να θυμόμαστε πως η “11η Σεπτέμβρη” ήταν ήδη εκεί. Όπως είπα, από τον Ιούνη του 1999 και μετά το Σηάτλ ζήσαμε τεράστια ποσοστά κρατικής καταστολής, όλων των ειδών οι κρατικές υπηρεσίες έκαναν επιχειρήσεις στους χώρους μας. Δεν είναι κάτι καινούριο λοιπόν.

Μετά τις 11 Σεπτέμβρη, κάποιοι είπαν πως ίσως θα έπρεπε να σταματήσουμε να μιλάμε για όλα αυτά τα τρελά πράγματα και ότι τώρα δεν είναι καιρός για τέτοιες προτεραιότητες, πως είμαστε σε περίοδο κρίσης και πρέπει να μιλάμε πιο πρακτικά. Εγώ δεν το βλέπω έτσι. Η επίθεση που πραγματοποιεί το σύστημα παγκοσμίως προκαλεί μόνο περισσότερη αντίσταση σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Υπάρχει ένα αυξανόμενο κύμα αντιστάσεων. Αυτό πρέπει να το θυμόμαστε. Εντάξει, τα γουρούνια είναι παντού, αλλά αυτό δεν είναι κάτι καινούριο και επιπλέον σήμερα γίνεται με αποκαλυπτικό τρόπο. Έτσι που κινούνται αποκαλύπτεται στα μάτια του κόσμου μια ολόκληρη κατάσταση. Αυτή η πραγματικότητα ωθεί τους ανθρώπους να αγωνιστούν, δεν έχουν άλλη επιλογή. Το θέμα σήμερα τίθεται ως εξής: “ή υποτάσσεσαι πλήρως ή αγωνίζεσαι”, τα πράγματα γίνονται πιο ξεκάθαρα, έτσι ελπίζω τουλάχιστον.

Είναι εξίσου πιθανό πάντως να συμβαίνει και το αντίθετο, να περιορίζεται η οπτική μας, να μιλάμε συνεχώς για ασφάλεια, να τους αφήνουμε να υπαγορεύουν εκείνοι τους όρους. Είχαμε τέτοια φαινόμενα ακόμα και μέσα στην ομάδα μας. Στο τελευταίο τεύχος του Green Anarchy υπήρχε ένα άρθρο που δεν μου άρεσε και πολύ και το οποίο έλεγε “πρέπει να αλλάξουμε στρατηγική, να ηρεμήσουμε λίγο, να μην τους δώσουμε ευκαιρίες να κάνουν συλλήψεις”. Αυτά φυσικά ισχύουν, αλλά εκείνο που ήθελε να πει στην πραγματικότητα ήταν πως πρέπει να σταματήσουμε να ασκούμε όλη αυτή την κριτική γιατί δεν ζούμε σε μια ιδεατή πραγματικότητα. Εγώ δεν βλέπω κανένα νόημα σ’ αυτό. Εννοώ πως αν εγκαταλείψεις μια επιθετική στάση, τότε έχεις χάσει ούτως ή άλλως. Πιστεύω πως υπάρχουν πραγματικά πολλοί λόγοι αισιοδοξίας και ελπίδας, γιατί η κρίση βαθαίνει και αυτό σπρώχνει τους ανθρώπους να σκεφτούν και να δράσουν... Όταν το νερό ιδιωτικοποιείται, όπως στη Ν. Αμερική για παράδειγμα, όταν διεξάγονται επιχειρήσεις επιβολής των πιο ακραίων συνθηκών ελέγχου, όταν οι βίαιες επιθέσεις γίνονται καθημερινότητα αφήνοντας πίσω τους πτώματα... δεν μπορούν να πολεμήσουν σ’ όλα αυτά τα μέτωπα, θα χάσουν, εγώ προσωπικά είμαι σίγουρος ότι θα χάσουν και μάλιστα σύντομα. Αυτός είναι λόγος να βγούμε προς τα έξω ακόμα πιο δυναμικά απ’ ό,τι πριν και όχι πιο συντηρητικά. Δεν γίνεται να κάνουμε πίσω. Το να υποχωρήσουμε σε μια θέση λιγότερο προκλητική και με λιγότερη φαντασία δεν μας βοηθάει σε τίποτα απολύτως. Δεν λέω πως πρέπει να αγνοούμε τι συμβαίνει γύρω μας ούτε να αδιαφορούμε. Λέω πως πρέπει να το δούμε ως ευκαιρία, γιατί σήμερα οι άνθρωποι μαθαίνουν αυτά που όφειλαν να γνωρίζουν εδώ και πολύ καιρό.

Ξέρεις, η Αμερική έχει χτιστεί πάνω στην άρνηση, στην αποφυγή της πραγματικότητας. Η 11η Σεπτέμβρη αποτελεί μια τραυματική εμπειρία για τους Αμερικάνους, γιατί η Αμερική δεν είχε δεχτεί ποτέ επίθεση στο εσωτερικό της και ζούσαν σ’ ένα δικό τους φανταστικό κόσμο. Τώρα, ακόμα και μέσα στην Αμερική, οι άνθρωποι αρχίζουν σε έναν βαθμό να μαθαίνουν τις αιτίες που οδήγησαν σ’ αυτό που συνέβη, να βλέπουν περί τίνος πρόκειται, να καταλαβαίνουν πως αφού κάθε άλλο μέρος στον κόσμο μπορεί να βομβαρδιστεί, το ίδιο ισχύει και για την Αμερική. Αυτά που πίστευαν πως γίνονταν μόνο αλλού, τώρα συμβαίνουν κι εδώ: η καρδιά της αυτοκρατορίας μπορεί να υποστεί πλήγματα, η ίδια η αυτοκρατορία δέχεται επίθεση. Αυτό είναι μια καλή αρχή. Μια βάση για να σκεφτεί κανείς πως όλα όσα θεωρούσε δεδομένα μέσα από την παραπληροφόρηση, μέσα από τις ανοησίες των ΜΜΕ, δεν είναι αρκετά για να του εξηγήσουν τι συνέβη.

Μια φίλη μου δημοσιογράφος έκδωσε πρόσφατα στην Ισπανία ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, ο τίτλος του είναι ‘Checkmate to Globalization’, με αναφορές σε αγώνες ενάντια στην παγκοσμιοποίηση. Μου έλεγε λοιπόν πως πριν από μερικά χρόνια θα ήταν αδύνατο να βρει εκδοτικό οίκο που να αναλάβει βιβλίο με τέτοιο περιεχόμενο. Η μεταμοντέρνα κουλτούρα θεωρεί βαρετά τέτοια ζητήματα. Αντίθετα τώρα είναι πολύ εύκολο, μέσα σε δύο χρόνια υπάρχει μια δίψα στον κόσμο για τέτοια θέματα και αυτό είναι πολύ ενθαρρυντικό. Σήμερα οι άνθρωποι συνειδητοποιούν πόσα πολλά έχουν στερηθεί, πως τα ΜΜΕ τους κρατούσαν σκόπιμα ηλίθιους. Τώρα επιμένουν να καταλάβουν, έχει δημιουργηθεί ένα ρήγμα που δεν κλείνει. (...)

Όταν έπεσαν οι Πύργοι, ένας τύπος στην τηλεόραση είπε “Ω, ποιος θα μπορούσε να φανταστεί πως αυτοί οι Πύργοι θα εξαφανίζονταν σε λιγότερο από μία ώρα”; Και λέω εγώ τώρα, ποιος μπορεί να φανταστεί ότι αυτός ο πολιτισμός και ο καπιταλισμός θα εξαφανιστούν; Ή ποιος φανταζόταν ότι θα καταρρεύσει η ENRON, μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις στον κόσμο, μέσα σε λίγες εβδομάδες; Νομίζω ότι σ’ένα βαθμό ο κόσμος έχει αρχίσει να καταλαβαίνει ότι όλ’ αυτά δεν θα κρατήσουν για πάντα. Υπάρχει ένα ρήγμα στη νοοτροπία που λέει “αδιαφορούμε για τα πάντα, τα αγνοούμε, συνεχίζουμε να καταναλώνουμε και όλα θα πάνε καλά, τα υπόλοιπα δεν μας αφορούν”...

Δεκάδες εκατομμύρια επιβιώνουν με αντικαταθλιπτικά, απόλυτα δυστυχισμένοι και μίζεροι. Αναρωτιούνται αν αυτό είναι η ζωή, αν τα παιδιά τους θα είναι ακόμα λιγότερο ζωντανά... Αναρωτιούνται αν έχει νόημα όλο αυτό, αν είναι κανείς ευτυχισμένος. Εγώ σ’ αυτό βασίζομαι κατά κάποιο τρόπο. Ακόμα και αν δεν ήταν όλα τ’ άλλα, είναι η ίδια η καθημερινή ζωή που σε εξωθεί... Δεν πιστεύω πως θα συνεχίσουν να το ανέχονται. Αρχίζουν να σκέφτονται πως δεν αξίζει τον κόπο. Σκέφτονται πως ψωνίζουν και συνεχίζουν να ψωνίζουν, αλλά γίνονται ακόμα πιο δυστυχισμένοι. Και ποιος τη θέλει μια τέτοια ζωή; Ενώ, αντίθετα, είναι πολύ πιο συναρπαστικό και περιπετειώδες να κάνεις άλλα πράγματα (γελάει), να ζεις τέλος πάντων μ’ έναν άλλο τρόπο.

- Πάντως στο να μεταδοθεί αυτή η αισιόδοξη ματιά που βλέπει τη θετική σκοπιά, πως ο κόσμος είναι σε αναταραχή, πως παντού ξεσπούν αντιστάσεις, πως τώρα είναι η στιγμή να επιμείνουμε σ’ αυτά που λέμε, συνεισέφεραν πολύ οι αμερικάνοι αναρχικοί με την αποφασιστικότητά τους. Μιλάω για το Σεπτέμβρη που κατέβηκαν στη Νέα Υόρκη για τις προγραμματισμένες διαδηλώσεις ενάντια στο ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, την ώρα που άλλοι διοργανωτές των πορειών ακύρωναν τη συμμετοχή τους. Είδαμε τους αναρχικούς του μαύρου μπλοκ να κατεβαίνουν στο δρόμο, καίγοντας αμερικάνικες σημαίες κόντρα στην πατριωτική υστερία, περικυκλωμένοι από μπάτσους...

JZ: Δεν ήταν κι άσχημα, δεδομένου του κλίματος, το οποίο ήταν εξαιρετικά αρνητικό. Στους περισσότερους αμερικανούς κυριαρχούσε ο φόβος και συντάσσονταν πίσω από το κράτος. Και είναι κατανοητό αυτό, όχι ότι το δικαιολογώ, αλλά δεν μπορώ να πω πως δεν το καταλαβαίνω. Όταν νιώθεις ότι δέχεσαι επίθεση “απ’ έξω”, αυτό δεν είναι και προνομιακό πεδίο για να αμφισβητείς πολλά. Δίνεις στην κυβέρνηση την εξουσία να τακτοποιήσει τα πράγματα. Το συνηθισμένο που ακούς να λένε είναι “κάντε κάτι, σταματήστε το, δεν θέλουμε να πεθάνουμε και άντε βομβαρδίστε όλο τον κόσμο αν αυτό χρειάζεται για να σωθούμε”. Με άλλα λόγια υπήρχε πράγματι μια πολύ αρνητική ατμόσφαιρα, καθόλου απελευθερωτική. Γι ’αυτό ο κόσμος που διαδήλωσε στη Νέα Υόρκη αξίζει την αλληλεγγύη μας, αξίζει πολλά. Και ας μην ξεχνάμε πως αυτές οι διαδηλώσεις έγιναν πολύ κοντά στα ερείπια των Πύργων. Δεν κατάφεραν να προκαλέσουν πολλές καταστροφές, αλλά ήταν στο δρόμο και αυτό έχει σημασία…

http://www.politikokafeneio.com/anarxia/zerzan309.htm

ΙΟΥΛΙΟΥ ΓΚΡΑΒ: Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΥΡΙΟΝ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ

ΙΟΥΛΙΟΥ ΓΚΡΑΒ: Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΥΡΙΟΝ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ

ΙΟΥΛΙΟΥ ΓΚΡΑΒ

Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια μετάφραση κειμένου του Γάλλου αναρχικού και φίλου και συναγωνιστή του Πέτρου Κροπότκιν, Ζαν Γκραβ (ο οποίος αναφέρεται ως Ιούλιος Γκραβ), το οποίο μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε στην Πάτρα το 1898 από την τότε αναρχική ομάδα «Επί τα Πρόσω», με ευθύνη του συντρόφου Γιάννη (Γιάγκου) Μαγκανάρα, στη σειρά «Αναρχική Βιβλιοθήκη». Το φωτοτυπημένο αντίγραφο που έχω στα χέρια μου, που μου διατέθηκε πριν αρκετά χρόνια από το Ινστιτούτο Κοινωνικής Ιστορίας του Άμστερνταμ, σταματάει, δυστυχώς, αναπάντεχα σε ένα σημείο. Πάντως, στην αντιγραφή αυτή - που αποτελεί και την πρώτη επανέκδοση του κειμένου αυτού μετά από 106 χρόνια - διατήρησα την καθαρεύουσα γλώσσα και την ορθογραφία, αλλά όχι το πολυτονικό σύστημα.

James Sotros

Α’

Εξουσία και οργανισμός

Μερικοί αναρχικοί παρασύρονται εις το να συγχέουν τους δύω αυτούς πολύ διαφορετικούς όρους: μισούντες την εξουσίαν αποκρούουν πάντα οργανισμόν, διότι οι οπαδοί της εξουσίας περιβάλλουν υπό το όνομα τούτο τα διάφορα κυβερνητικά των συστήματα – εν οι άλλοι, ίνα μη υποπέσουν εις το σφάλμα τούτο, καταλήγουν εις το να εκθειάζουν ολόκληρον κυβερνητικόν οργανισμόν χαρακτηρίζοντες αυτόν ως αναρχικόν.

Υφίσταται εν τούτοις σπουδαιοτάτη διαφορά. Ό,τι οι οπαδοί της εξουσίας εβάπτισαν με το όνομα οργανισμός, είναι απλούστατα πλήρης ιεραρχία, νομοποιούσα, λειτουργούσα αντί και επί πάντων ή κινούσα εις δράσιν την ομάδα εν ονόματι οιασδήποτε αντιπροσωπείας. Ό,τι εννοούμεν ημείς δια του οργανισμού, είναι η μεταξύ των υπέρ κοινού τινος έργου, ένεκα των ιδίων συμφερόντων, αποτελουμένη συμφωνία των ατόμων, είναι αι αμοιβαίαι σχέσεις αι πηγάζουσαι εκ των καθημερινών σχέσεων τας οποίας είναι ηναγκασμένα όλα τα μέλη μιας κοινωνίας να έχουν μεταξύ των.

Αλλ’ ο οργανισμός ούτος δεν έχει ούτε νόμους, ούτε θεσμούς, ούτε κανονισμούς εις τους οποίους έκαστον άτομον να βιάζηται να υποταχθή, επί ποινή οιασδήποτε τιμωρίας ο οργανισμός αυτός ουδέν έχει αντιπροσωπεύον αυτόν κομιτάτον. Τα άτομα ουδαμώς εις αυτών προσκολλώνται δια της βίας, μένουν ελεύθερα της αυτονομίας των και της εγκαταλείψεως του οργανισμού τούτου όταν θέλωσι να υποκατασταθώσιν εις την πρωτοβουλίαν των.

Μακράν ημών η αξίωσις του να χαράξωμεν ενταύθα την εικόνα της μελλούσης κοινωνίας, μακράν ημών η αυθάδεια του να θέλωμεν να δώσωμεν σχέδιον οργανισμού και να το θέσωμεν ως αρχήν. Θέλομεν απλούστατα να σκιαγραφήσωμεν δια μεγάλων χαρακτήρων τας γενικάς γραμμάς, αίτινες πρέπει να φωτίσουν την ημετέραν προσηλυτιστικήν εταιρείαν, ν’ απαντήσωμεν εις τας αντιρρήσεις τας οποίας ηθέλησαν να ν’ αντιτάξουν εις την αναρχικήν ιδέαν και ν’ αποδείξωμεν ότι μία κοινωνία δύναται πολύ καλώς να οργανωθή χωρίς αρχηγούς και επιτρόπους, εάν αληθώς στηρίζηται επί της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητος.

Ναι, φρονούμεν ότι τα άτομα πρέπει ν’ αφεθούν ελεύθερα ν’ αναζητηθώσι και να συναθροισθώσι κατά τας τάσεις και τας συμπαθείας των. Η ίδρυσις ενός μοναδικού οργανισμού, υπό τον οποίον όλοι θα ώφειλον να υποταχθώσι, και όστις θα επεβάλετο αμέσως μετά την Επανάστασιν, θα ήτον ουτοπία, δεδομένης ούσης της διαφοράς της ιδιοσυγκρασίας και των χαρακτήρων. Η χάραξις σχεδίου κατά το μάλλον ή το ήττον στενού, εν τω οποίω θα εκαλείτο η κοινωνία να κινηθή, θα ήτο έργον δογματιστών και συντηρητικών, επειδή ουδέν μας λέγει ότι τοιούτον ιδεώδες, το οποίον μας βαμβόνει σήμερον θ’ ανταποκριθή εις τας ανάγκας της αύριον και κυρίως εις τας ανάγκας ολοκλήρου της κοινωνίας. Ό,τι ασθενές και στείρον προσέλαβε τας κοινωνιστικάς σχολάς, ό,τι καθ’ ολοκληρίαν είχε προβλεφθή και εκ των προτέρων κανονισθή εν τη κοινωνία, την οποίαν ήθελον να ιδρύσουν, ουδόλως είχεν αφεθή εις την πρωτοβουλίαν των ατόμων, ό,τι συνεφώνει με τους πόθους των μεν, διεφώνει με τους πόθους των άλλων. Εντεύθεν το αδύνατον του να δημιουργήσουν τι το διαρκές.

Οι αντιδραστικοί ισχυρίζονται ότι η αναρχία θα ήτον η επάνοδος εις την αγρίαν κατάστασιν, θα ήτον ο θάνατος πάσης κοινωνίας. Ουδέν το ψευδέστερον. Αναγνωρίζομεν ότι μόνος ο συνεταιρισμός επιτρέπει εις τον άνθρωπον να μεταχειρίζηται τα μηχανικά εργαλεία, τα οποία η επιστήμη και η βιομηχανία θέτουν εις την υπηρεσίαν του. Αναγνωρίζομεν ότι εν τω συνεταιρισμώ των προσπαθειών των τα άτομα θ’ αυξήσουν την ευτυχίαν των και θ’ αναπτύξουν την αυτονομίαν των. Είμεθα λοιπόν οπαδοί του συνεταιρισμού. Αλλά το επαναλαμβάνομεν: Επειδή τον θεωρούμεν ως μέσον ευτυχίας του ατόμου και όχι υπό τον αφηρημένον τύπον, υφ΄ όν έως τώρα μας τον παρουσίασαν, και όστις αποτελεί ειδός τι θεότητος, εν ή οφείλουν να μηδενισθώσιν οι αποτελούντες αυτόν.

Όθεν, εάν δεν θέλωμεν να υποπέσωμεν εις τα αυτά λάθη και να προσκρούσωμεν εις τα ίδια εμπόδια, πρέπει να προσέξωμεν να μη πιστεύωμεν ότι όλοι οι άνθρωποι είναι χυμένοι εις τον αυτόν τύπον (καλούπι), διότι το δυνάμενον να συμφωνήση με την ιδιοσυγκρασίαν του ενός δύναται να ικανοποιήση αδιαφόρως τα αισθήματα όλων. Τούτο, ρητέον εν παρόδω, τόσον υπό την έποψιν της συναρμολογίας εν τη προσηλυτιστική περιόδω όσον και εν σχέσει προς την μέλλουσαν κοινωνίαν. Εάν θέλωμεν να κάμωμεν μια επανάστασιν ανταποκρινομένην εις το ιδεώδες μας, πρέπει δια να προετοιμάσωμεν την επανάστασιν ταύτην να οργανισθώμεν κατά τας αρχάς μας, να συνειθίσωμεν να δρώμεν ατομικώς και να προσέχωμεν πολύ να μην εισάξωμεν εν τω οργανισμώ μας τους θεσμούς τους οποίους εν τη παρούση κοινωνία προσβάλλομεν, άλλως θα επαναπέσωμεν εις τα αυτά δυσάρεστα.

Οι αναρχικοί πρέπει να ήναι πρακτικώτεροι των αντιπάλων των, οφείλουν να εμπνέωνται υπό των γενομένων σφαλμάτων δια να τ’ αποφεύγουν. Ποιούμεθα έκκλησιν προς όλους τους θέλοντας να καταστρέψουν την υπάρχουσαν κοινωνίαν, αντί να χάνωμεν τον καιρόν μας συζητούντες επί της ωφελιμότητος και αποτελεσματικότητος τοιούτου ή τοιούτου μέσου, ας συνενωθώμεν δια την άμεσον εφαρμογήν του μέσου τούτου χωρίς να προαπασχολώμεθα δια του μη συμμεριζομένους αυτό, καθώς επίσης οι οπαδοί ενός άλλου μέσου θα ενωθώσι δια να θέσουν εις εφαρμογήν το άλλο αυτό μέσον.

Ό,τι προς παντός θέλωμεν, είναι η καταστροφή της ενεστώσης κοινωνίας. Είναι δε φανερόν ότι η πείρα θα μας οδηγήση εις την εκλογήν των μέσων. Αλλ’ ούτως ενεργούντες θα φέρωμεν πρακτικόν αποτέλεσμα αντί να χάνωμεν τον καιρόν μας εις ενώσεις ως επί το πλείστον αγόνους, όπου έκαστος θέλει να υπερισχύη η ιδέα του, ή το συνυθέστερον, αποχωρίζονται χωρίς ν’ αποφασίσουν τίποτε, τουθ’ όπερ, σχεδόν πάντοτε, καταλήγει εις το να δημιουργή τόσας διαφωνούσας μερίδας όσαι είναι και αι παρουσιαζόμεναι ιδέαι-μερίδες, αίτινες γενόμενοι εχθραί, δεν βλέπουν πλέον τον κοινόν εχθρόν, την αριστοκρατικήν κοινωνίαν, αλλ’ αλληλομαχούσι.

Τα άτομα συνερχόμενα κατά τας ιδέας των, θα συνήθιζον να σκέπτωνται και να ενεργούν αφ’ εαυτών, άνευ εξουσίας μεταξύ των, άνευ της πειθαρχίας αυτής, ήτις συνίσταται εις το να μηδενίζει τας προσπαθείας μιας ομάδος ή μεμονωμένων ατόμων, διότι οι άλλοι έχουσι διάφορον γνώμην. Θα επήρχετο και αυτό ακόμη το πλεονέκτημα, ότι επανάστασις γενομένη επί τη βάσει ταύτη δεν θα ηδύνατο να ήναι η αναρχική, διότι τα άτομα διδαχθέντα να κινώνται άνευ ουδεμιάς πιέσεως, δεν θα είχον την μωρίαν να υπάγουν να παραδοθούν εις αρχηγούς την επιούσαν της νίκης.

Δια μερικούς κοινωνιστάς, το ιδεώδες θα ήτον η συνένωσις των εργατών εις μίαν μερίδα οία υπάρχει εν Γερμανία (*). Οι αρχηγοί της μερίδος ταύτης την ημέραν της επαναστάσεως, θα εφέροντο εις την εξουσίαν, θα εσχημάτιζον ούτω μιαν νέαν κυβέρνησιν, ήτις θα εψήφιζε την κατάληψιν των εργαλείων και της ιδιοκτησίας, θα ωργάνιζε την παραγωγήν, θα εκανόνιζε την κατανάλωσιν και θα κατήργει, τούτο εννοείται οίκοθεν, τας μη συμφώνους με την γνώμην της. Ημείς, αναρχικοί, νομίζομεν ότι τούτο είναι όνειρον: ψηφίσματα περί καταλήψεως, αρχόμενα μετά την πάλην, θα ήσαν φανταστικά. Δεν θα δυνηθή να συντελεσθή η κατάληψις του κεφαλαίου δια ψηφισμάτων, αλλά δια γεγονότων, εν τη στιγμή της πάλης, υπ’ αυτών των ίδιων των εργατών, οίτινες θα καταλάβουν τας οικίας και τα εργοστάσια εκδιώκοντες τους νυν κατόχους. Θα συμμερισθώμεν την υπόθεσιν των αποκλήρων εξηγούντες αυτοίς ότι παν το έχον χαρακτήρα κοινόν δεν ανήκει ατομικώς εις κανέναν, δεν δύναται να ήναι ιδιοκτησία, ήτις θα δύναται να μεταβιβάζηται κατά θέλησιν, αλλ’ ότι αι οικίαι, τα οικήματα, όντα έργα των παρελθουσών γενεών, κληρονομία δε των νυν και των μελλουσών, πρέπει να ήναι εις την ελευθέραν διάθεσιν του έχοντος ανάγκην αυτών, άμα δεν κατέχονται. Ότι τα εργαλεία τεθέντα εις την ελευθέραν διάθεσιν των παραγωγών, οίτινες θα θελήσουν να τα βάλουν εις ενέργειαν, δεν δύνανται να γίνουν ατομική ιδιοκτησία.

Τα άτομα τόσον ολιγώτερον θα δυνηθούν να καταλάβουν προσωπικώς εργαλεία, εφ’ όσον δεν θα εγνώριζον τί να τα κάμουν αφ’ ού δεν θα ηδύναντο να τα θέσουν εις ενέργειαν δια μισθωτών εργατών. Έκαστος δεν θα δυνηθή να καταλάβη ή ό,τι θα δυνηθή να θέση ο ίδιος εις ενέργειαν, αλλ’ επειδή τα περισσότερα υπάρχοντα εργαλεία δεν δύνανται να λειτουργήσουν ή τη συνδρομή του συνεταιρισμού των ατομικών δυνάμεων, επί του εδάφους τούτου θα επιτραπή εις τα άτομα να συνεννοηθώσιν. Άπαξ συντελεσθείσης της καταλήψεως ταύτης, δεν βλέπομεν την ανάγκην να την καθιερώσωμεν δι’ οποιασδήποτε εξουσίας.

Δεν θα ηδυνάμεθα να προίδωμεν όλας τας συνεπείας της επιβαλλομένης πάλης. Γνωρίζομεν πρώτον πόσον χρόνο θα διαρκέση; Οποίαι θα ήναι αι συνέπειαι μιας τοιαύτης ανατροπής; Ποίαι ανάγκαι θα φανερωθούν την επιούσαν της επαναστάσεως; Βεβαίως όχι.

Δεν δυνάμεθα λοιπόν εκ των προτέρων να παρουσιάσωμεν την λειτουργίαν της μελλούσης κοινωνίας, ως δύνανται να κανονισθώσιν όλοι οι τροχοί των μουσικών αυτών θηκών, οίτινες κινούνται άμα τεθή επ’ αυτών ο μηχανισμός. Παν ό,τι ηδυνάμεθα να φαντασθώμεν υπό την θεωρητικήν έποψιν του οργανισμού, πάντοτε θα ήναι κατά το μάλλον ή ήττον συγκεχυμένον όνειρον, αλλά το οποίον θα στερήται πάντοτε βάσεως όταν θα πρόκειται να τεθή ούτος εις εφαρμογήν. Δεν δυνάμεθα να έχωμεν την γελοίαν αυτήν αξίωσιν, αλλ’ οφείλομεν επίσης να προφυλαχθώμεν από το άλλο αυτό σφάλμα, κοινόν εις πολλούς επαναστάτας λέγοντας: ας φροντίσωμεν πρώτον να καταστρέψωμεν και κατόπιν θα ίδωμεν τι θα πράξωμεν. Μεταξύ αυτών των δύο ιδεών, υπάρχει εν χάσμα: δεν δυνάμεθα βεβαίως να είπωμεν τι θα ήναι, αλλά πρέπει να είπωμεν τι δεν θα γίνη, ή τουλάχιστον, τι πρέπει να εμποδίσωμεν να γίνη.

Δεν γνωρίζομεν ποίος θα ήναι ο τρόπος του οργανισμού των ομάδων των παραγωγών και των καταναλωτών, αυτών και μόνον μελλόντων να κρίνουν περί αυτού, του αυτού τρόπου της ενεργείας, άλλως τε μη δυναμένου να συμφέρη εις όλους. Αλλά δυνάμεθα κάλλιστα να είπωμεν, π.χ. πώς ηθέλομεν ενεργήσει προσωπικώς, εάν ήμεθα εις μίαν κοινωνίαν όπου όλα τα άτομα θα έχουν την ικανότητα να κινώνται ελευθέρως, πώς πρέπει να αρχίσωμεν, της επαναστάσεως ούσης της συμπληρώσεως της εξελίξεως. Δυνάμεθα να είπωμεν πώς μια κοινωνία θα ηδύνατο να εξελιχθή χωρίς να έχη ανάγκην των περιφήμων αυτών «επιτροπών της στατιστικής», των εργατικών αυτών ομολογιών κλπ. κλπ με τας οποίας οι κολλεκτιβισταί θέλουν να μας φιλοδωρήσουν και νομίζομεν ότι είναι ανάγκη να το είπωμεν, διότι πρώτον έγκειται τη φύσει των ατόμων να μη θέλουν να υποχρεωθώσι χωρίς να ηξεύρουν πού πηγαίνουν, και δεύτερον, ως το είπομεν ήδη, διότι ο σκοπός τον οποίον προτιθέμεθα να επιτύχωμεν, πρέπει να μας οδηγή εν τη χρήσει των προσηλυτιστικών μέσων.

Β’

Το μέτρον της αξίας και αι επιτροπαί της στατιστικής

Μία άλλη πρόληψις, ήτις αντιτάσσει το αδύνατον της ιδρύσεως κοινωνιστικής κοινωνίας, είναι το να πιστεύωμεν ότι θα είμεθα υπόχρεοι να εξακολουθώμεν εκτιμώντες τας προσπαθείας των ατόμων και μη παρέχοντες εις αυτούς απολαύσεις ή αναλόγως του υπ’ αυτών παραχθησομένου. Εντεύθεν, μερικοί κοινωνισταί λέγουν η ανάγκη της δημιουργίας ανταλλακτικής αξίας και επιτροπών στατιστικής επιφορτισμένων την διανομήν των προϊόντων των.

Οποία είναι η δύναμις της προλήψεως! Ενόησαν όλον το ψευδές της παρούσης εμποροκρατίας, ενόησαν ότι έπρεπε να καταργήσουν τον ατομικόν συναγωνισμόν, καταστρέφοντες το χρήμα, ανταλλακτικήν αξίαν επιτρέπουσαν εις τους κεφαλαιούχους να απατώσι τον εργάτην κρατούντες ως αντάλλαγμα του χρήματός των δύναμιν εργασίας ανωτέραν εκείνης την οποίαν του πληρώνουν. Ενόησαν ότι έπρεπε να καταστρέψουν όλα αυτά, και οι περισσότεροι εκ των νοησάντων τούτο ουδέν καλλίτερον ευρίσκουν ή ν’ αντικαταστήσουν το χρήμα, ανταλλακτικήν αξίαν, δι’ άλλης ανταλλακτικής αξίας.

Τι θα προέλθη εκ της μεταβολής; Τι ενδιαφέρει αν η ανταλλακτική αξία ήναι εκ μετάλλου κατά το μάλλον ή ήττον πολυτίμου; Δεν έγκειται εις αυτό ο κίνδυνος ο κίνδυνος είναι ότι εάν εν τη κοινωνία ταύτη κάμνουν ανταλλαγήν των προϊόντων των, τότε καθείς θα έχη συμφέρον να υπερτιμά όλων των άλλων τα εδικά του, και θα ίδωμεν τότε να συμβαίνουν πάλιν όλα τα άτοπα της παρούσης κοινωνίας. Θα εχρειάζετο, προ αποφυγήν τούτου, να ευρεθή μια βάσις επιτρέπουσα την εισαγωγήν της ανταλλακτικής αξίας άνευ ουδεμιάς συζητήσεως, βάσις επιτρέπουσα την εκτίμησιν της αληθούς αξίας εκάστου προϊόντος. Ακριβώς δε αυτή η βάσις λείπει και τούτο θα επιχειρήσωμεν ν’ αποδείξωμεν.

Οι περισσότεροι των «αρχοφίλων κοινωνιστών» παρεδέχθησαν, ελλείψει καλλιτέρου, ως μέτρον της αξίας: την ώραν της εργασίας! Μόνο επειδή υπάρχουν έργα απαιτούνται δαπάναι δυνάμεων πολύ μεγαλητέρων άλλων, θα τους ερωτήσωμεν πώς θα κατορθώσουν να φέρουν όλους εις συμφωνίαν, διότι καθείς θα έχη συμφέρον να υπερτιμά την εδικήν του εργάσιμον ώραν ή δαπάνην δυνάμεων, και πολλοί προέβησαν εις το ν’ αναγνωρίζουν ότι μερικαί εργασίαι πρέπει να πληρώνονται περισσότερον μερικών άλλων. Θα τους ερωτήσωμεν ακόμη, ποίον θα ήναι το δυναμόμετρον, το επιτρέψον αυτοίς να μετρήσουν ασφαλώς και να παραβάλουν την δαπάνην της δυνάμεως του ανθρώπου, δυνάμεως μυϊκής ή εγκεφαλικής, δυνάμεως υλικής, νοημοσύνης ή δεξιότητος; Επί ποίων βάσεων θα στηρίξουν την ανταλλακτικήν αυτήν αξίαν, δια να δώσουν, ως λέγουν, εις έκαστον, το ακέραιον προϊόν της εργασίας του και, προ παντός, ποίο θα ήναι ο ορίσων την ανταλλακτικήν ταύτην αξίαν;

Η ανταλλακτική αυτή αξία είνε αδύνατον να εγκαθιδρυθή, μόνο δε φιλικώς μεταξύ όλων των εργατών, δύναται να γίνη κάτι τέτοιο, εφ’ όσον όμως δεν επιβληθεί υπό των στατιστικών επιτροπών. Αλλ’ επειδή πολλοί κολλεκτιβισταί αρνούνται ότι αι στατιστιαί επιτροπαί είναι κυβερνήσεις, φρονούμεν λοιπόν ότι η ανταλλακτική αύτη αξία θα εισαχθή δια κοινής μεταξύ των εργατών συμφωνίας. Τότε θα χρειασθή λοιπόν, ίνα ούτω παραιτηθώσιν οι εργάται των δικαίων αξιώσεών των, να έχουν αποκτήση την αυταπάρνησιν εκείνην την οποίαν τοις αρνούνται εν αναρχική κοινωνία.

Αφ’ ετέρου, δημιουργούντες τας ομολογίας αυτάς της εργασίας, πώς θα εμποδίσουν την συσσώρευσίν των; Εις τούτο απήντησαν ότι της συσσωρεύσεως μη δυναμένης να συμβή ή επί των αντικειμένων της καταναλώσεως της δε ιδιοκτησίας τους εδάφους και των εργαλείων όντων αναπαλλοτριώτων, οι κίνδυνοι της συσσωρεύσεως ταύτης δεν θα ηδύναντο να ήναι πολύ μεγάλοι. Βεβαίως υπό την έποψιν της ανασυστάσεως της ατομικής ιδιοκτησίας, η συσσώρευσις αύτη δεν θα ηδύνατο να ήναι επικίνδυνος, αλλά θα ηδύνατο απλούστατα να παραλύση όλον τον οργανισμόν. Θα εξηγήσωμεν πώς.

Υποθέτωμεν ότι τα άτομα έχοντας κακάς διαθέσεις – αι οποίαι πολύ αδικαιολογήτως υποθέτουν ότι αφθονούν εις μίαν αναρχικήν κοινωνίαν – υποθέτωμεν τα άτομα ταύτα δυνάμενα να παράγουν πλειότερα των όσων θα έχουν ανάγκην και εντεύθεν καταλήγοντα εις την συσσώρευσιν, θα είπετο αφ’ ενός μεν, ότι θα εστέρουν την αγοράν της ζητήσεως προϊόντων, εν ω αφ’ ετέρου, θα την επλήρουν και θα κατώρθωναν ούτως, όχι μόνον να ανατρέψουν όλους τους υπολογισμούς των στατιστικών επιτροπών, αλλ’ ακόμη να εμποδίσουν άλλα άτομα, τα οποία θα είχον πλειοτέραν αυτών ανάγκην, να παράξουν αναλόγως των αναγκών των. Απήντησαν ότι θα προελάμβανον την συσσώρευσιν ταύτην καταργούντες τας εργατικάς ομολογίας εις τινας εποχάς. Αλλ’ εις την λήξιν ταύτης τις θα εμποδίση να τας ανταλλάξουν με νέας ομολογίας; Διότι δεν θα δυνηθούν να αναγκάσουν τα άτομα να καταναλώσουν αμέσως, εκτός όμως, εάν καταχωρήσουν εις το πρόγραμμα ην υποχρεωτικήν κατανάλωσιν. – Παραδεχομένου ότι και τούτο ακόμη δύναται ν’ αποφύγουν, δεν θα λείψουν πρόσωπα τα οποία θα δυνηθούν να παράγουν περισσότερα των όσων θα καταναλώσουν, εν ω θα υπάρχουν άλλα τα οποία θα έχουν ανάγκην μα καταναλώσουν περισσότερα των όσων θα παράξουν. Όθεν επειδή εκάστη εργατική ομολογία (**) μέλλει ν’ αντιπροσωπευθή εις αποθήκην δια του ισαξίου της εις προϊόντα, θα προκύψη εν κοινωνία λεγομένη ισοτική η ανωμαλία αύτη: ότι των ατόμων, ελλείψει αναγκών, εγκαταλειψάντων εις την καταστροφήν τις ομολογίας των, θα έμενον αποθηκευμένα προϊόντα, εν ω θα υπήρχον άλλο άτομα τα οποία δεν θα ηδύναντο να ικανοποιήσουν τας ανάγκας των, ελλείψει παραγωγικής δυνάμεως επαρκούς και τότε θα περιήρχοντο εις το δίλημμα τούτο: ή να βιάσουν πολύ τα α΄τομα να καταναλώσουν, ή να τα’ αναγκάσουν να παραχωρήσουν τας ομολογίας των, (τότε διατί να μην ιδρύσουν την δημόσιον βοήθειαν). Αλλ’ επειδή, κατά τους κελλεκτιβιστάς, αι στατιστικαί αύται επιτροπαί δεν είναι εξουσία, δεν θα τοις μείνη άλλος πόρος ή να περιορίσουν την παραγωγήν – συνεπώς ζημία. Ποία διαφορά θα υπάρχη από την σημερινήν κοινωνίαν;

Ενταύθα, μεθ’ όλας τας αρνήσεις, βλέπομεν ανακύπτον το πρόσωπον των περιφήμων αυτών επιτροπών της στατιστικής, αίτινες θα εκανόνιζον τας ώρας της εργασίας. Υποδεικνύουσι εις έκαστον ότι θα ώφειλε να παράγει, δηλαδή, εν τη κοινωνία ταύτη, θα ευρίσκετο στάσιμον το άτομον εις όλας τους τας πράξεις. Εις πάσαν κίνησιν θα συνέτριβε την ρίνα του καθ’ ενός απαγορευτικού νόμου. Τούτο δύναται να ήναι «κολλεκτιβισμός», αλλά βεβαίως δεν είναι ελευθερία, και έτι ολιγώτερον ισότης.

Αλλ’ εκτός όλων τούτων των ατόπων, υπάρχει ακόμη εν άλλο, πλέον επικίνδυνο των άλλων. Τούτο είναι: ότι ιδρύοντες τας επιτροπάς ταύτας, αίτινες άλλο τι δεν θα ήσαν ή μια κυβέρνησις, υπό διάφορον ονομασίαν, δεν θα εκάμνωμεν, εν όλη τη καλή πίστει μας, επανάστασιν ή δια να επισπεύσωμεν την συγκέντρωσιν του πλούτου, την γενομένη σήμερον εις τα υψηλάς κεφαλαιούχους σφαίρας και να καταλήξωμεν επί τέλους εις το να παραδώσωμεν εις τας χείρας μερικών τα κοινωνικά εργαλεία και την ιδιοκτησίαν, εις τα ν’ αυξήσωμεν την ήδη εξαντλούσαν και φονεύουσαν ημάς γραφειοκρατίαν.

Σήμερον ότε το Κράτος δεν κατέχει ή ελάχιστον μέρος της δημοσίου περιουσίας, ηδυνήθη να δημιουργήση πέριξ αυτού πληθύν ιδιωτικών συμφερόντων τα οποία είναι τόσα εμπόδια εις την χειραφέτησίν μας. Τι θα ήτο λοιπόν το Κράτος παντοδύναμον, διαθέτον κατ’ αρέσκειαν όλη την κοινωνικήν περιουσίαν και διανέμον αυτήν όπως τω συμφέρη καλλίτερον. Κράτος, τέλος, το οποίον θα ήτο κύριον όχι μόνο της παρούσης γενεάς, αλλά και αυτών ακόμη των μελλουσών, επιφορτιζόμενον την ανατροφήν των παίδων, και θα ηδύνατο να ρίψη την ανθρωπότητα εις την οδόν της προόδου δι’ ευρείας και απεριορίστου ανατροφής ή άλως να σταματήση την ανάπτυξίν της δια περιορισμένης ανατροφής; Οπισθοχωρεί τις φρύττων απέναντι παρομοίας εξουσίας, διατεθούσης τόσον ισχυρά μέσα δράσεως.

Παραπονούμεθα ότι η παρούσα κοινωνία μας σταματά εν τη προς τα πρόσω πορεία μας, παραπονούμεθα ότι πιέζει τους πόθους μας υπό τον ζυγόν της εξουσίας της. Τί θα ήτο λοιπόν εις μίας κοινωνίαν όπου τίποτε δεν θα ηδύνατο να παραχθή εάν δεν έφερε τον τύπον του Κράτους αντιπροσωπευομένου υπό των λεγόμενων επιτρόπων της στατιστικής;

Εις παρούσαν κοινωνίαν όπου τίποτε δεν θα ηδύναντο να παραχθή άνευ ελέγχου του Κράτους, καμμία νέα ιδέα δεν θα ηδύνατο να βρει το φως, εάν δεν κατορθούτο ν’ α….

(Το φωτοτυπημένο αντίγραφο που έχω στα χέρια μου σταματά εδώ…).

Αναρχική Βιβλιοθήκη

Εκδόσεις «Επί τα Πρόσω»

Έκδοσις πρώτη

Εκδότης Γιάγκος Μαγκανάρας

1898

http://www.politikokafeneio.com/anarxia/kinonia210.htm

Η ιδεολογία του πολέμου: Απάντηση στο Νεοσωβινισμό

Η ιδεολογία του πολέμου: Απάντηση στο Νεοσωβινισμό

 

Γ. ΝΤΑΛΙΑΝΗΣ

James Sotros

e-mail: outetheos@yahoo.com.au      

Το κείμενο αυτό γράφτηκε και κυκλοφόρησε σε μορφή μπροσούρας από τον ίδιο το συγγραφέα στις Εκδόσεις «ΑΝΤΙ-ΛΟΓΟΣ» (τότε Γλάδστωνος 5, Αθήνα) το Μάη του 1976. Την μπροσούρα αυτή τη βρήκα πριν αρκετά χρόνια, καταχωνιασμένη και, προφανώς, αγνοημένη στα ράφια του, τότε, βιβλιοπωλείου των Εκδόσεων «Διεθνής Βιβλιοθήκη». Τον Ιούλη του 2002 την επανεξέδωσα από το «Ούτε Θεός-Ούτε Αφέντης» σε ελάχιστες εκατοντάδες αντίτυπα. Αυτή εδώ είναι η πρώτη ηλεκτρονική της μορφή. Ο Γ. Νταλιάνης τη δεκαετία του 1970 ανάμεσα στα άλλα, μετέφραζε στα ελληνικά διάφορα κείμενα των Εκδόσεων «Διεθνής Βιβλιοθήκη» και «Ελεύθερος Τύπος». Έκτοτε όμως χάθηκαν τα ίχνη του. Η μπροσούρα αυτή είναι ένα από τα πρώτα ντοκουμέντα του ελλαδικού αναρχικού κινήματος μετά την επανεμφάνισή του ειδικά μετά την πτώση της δικτατορίας το 1974 και ενδεικτική των αντιλήψεων των τότε αναρχικών για τα ζητήματα των ελληνοτουρκικών σχέσεων ειδικότερα (μιας και την εποχή αυτή οι σχέσεις αυτές ήσαν τεταμένες) και περί πολέμου γενικότερα. Τέλος, στο κείμενο κράτησα την ορθογραφία του συγγραφέα, αλλά όχι το πολυτονικό σύστημα.

I

Το φαινόμενο του πολέμου είναι μόνιμο στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τόσο μάλιστα ώστε να θεωρείται σαν κάτι το «συνειθισμένο» κι «αναπόφευκτη» μοίρα της ανθρωπότητας. Η συχνή και κανονική επανάληψη ενός φαινομένου το ανοσοποιεί απέναντι στην κριτική και το κάνει να φαίνεται σαν κάτι χωρίς ιδιαίτερη σημασία. Ο πόλεμος σαν καθολικό ιστορικό φαινόμενο έχει γίνει σε τέτοιο σημείο στοιχείο της ζωής του ανθρώπου, ώστε ένας ακόμη πόλεμος να μη φαίνεται σαν κάτι το ξεχωριστό.

Αυτή η μονιμότητα του φαινομένου του πολέμου κι η σύνδεσή του μ' όλες τις φάσεις της ανθρώπινης ιστορίας τόχει ορθολογικοποιήσει κι εξειδανικεύσει. Ο πόλεμος θεωρείται αναπόφευκτος για την άμυνα της «πατρίδας», του έθνους», των «βωμών κι εστιών». Το να πεθάνεις για την πατρίδα θεωρείται σαν η υπάτη τιμή, το ύπατο χρέος και καθήκον, δόξα κ.λπ. Θεωρείται επίσης ένδειξη ανδρισμού. Η Ιδεολογία του πολέμου συνιστά έτσι την κορύφωση της «ηθικής της αυτοθυσίας», δηλ. της ηθικής την οποία τρέφει επί αιώνες τώρα η εξουσιαστική κοινωνία.

Η πράξη κι η θεωρία του πολέμου, μ' άλλα λόγια ο πόλεμος σαν πρακτική και σαν ιδεολογία, αποτελούν σχεδόν αποκλειστικό φαινόμενο του ανθρώπου. Στην βιόσφαιρα, ο πόλεμος μεταξύ διαφόρων ειδών, σαν εκδήλωση του γενικώτερου βιολογικού φαινόμενου της δύναμης, είναι μόνιμο φαινόμενο. Ο Δαρβίνειος αγώνας για την ύπαρξη σημαίνει πρώτιστα - όπως απόδειξε ο ΡΕΤER ΚRΟΡΟΤΚΙΝ στην «Αμοιβαία Βοήθεια» ΜUTUAL AID - πάλη μεταξύ των ειδών και όχι μέσα στο κάθε είδος. Η διαπίστωση τούτη έρχεται σε συμφωνία με διαπιστώσεις άλλων. Στον «Πόλεμο σαν βιολογικό φαινόμενο» ο ΗUXLΕΥ δείχνει ότι «υπάρχουν μόνο δύο είδη ζώων που κάνουν συνήθως πόλεμο - ο άνθρωπος και τα μυρμήγκια. Ακόμη και μεταξύ των μυρμηγκιών ο πόλεμος εφαρμόζεται από μια ομάδα, που περιλαμβάνει μόνο μερικά είδη μεταξύ των δεκάδων χιλιάδων πούναι γνωστά στην επιστήμη (1). Στον άνθρωπο και τα μυρμήγκια ο Α. ΚΟΕSTLER προσθέτει τους ποντικούς.

Η ώς τώρα ανάλυση μάς πρόσφερε δύο στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον πόλεμο σαν φαινόμενο. Εκείνα της μονιμότητας κι αποκλειστικότητας. Τα. χαρακτηριστικά αυτά θάπρεπε να νομιμοποιήσουν μια ευρύτατη έρευνα του φαινομένου του πολέμου. Αλλά τούτο δεν συνέβη. Ό πόλεμος δεν μελετήθηκε αρκούντως, τουλάχιστον από την σύγχρονη κοινωνιολογία. Η απολογητική ιδίως πτέρυγα της τελευταίας δεν πήγε ποτέ παραπέρα από γριφώδεις αφορισμούς του τύπου: «Πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με αλλά μέσα» (Κλαούζεβιτς).

Πού οφείλεται τούτο; Μήπως στο γεγονός ότι η βία, η οποία είναι. θεμελιώδες γνώρισμα του πολέμου είναι κάτι το άφωνο; Και το ότι «λόγω αυτής της αφωνίας η πολιτική θεωρία έχει λίγα να πει για το φαινόμενο της βίας»; (2)

Δεν φαίνεται νάναι αυτή η περίπτωση. Ενώ η επίσημη κοινωνιολογία σιγεί πάνω στο θέμα του πολέμου, είναι τόσο λαλίστατη πάνω σ' ένα άλλο φαινόμενο βίας: την επανάσταση. Και τούτο όχι χωρίς λόγο. Ενώ η επανάσταση απειλεί το Status Quo ο πόλεμος δεν φαίνεται νάχει αφ' εαυτού τέτοια κατεύθυνση. Η σύνδεση πολέμου κι επανάστασης χρωματίζει βέβαια έντονα τον εικοστό αιώνα, ωστόσο δεν υπάρχει καμμιά εσώτερη δυναμική στον πόλεμο γενικά που να τον οδηγεί στο να απειλήσει την υπάρχουσα δομή της δύναμης.

Κάπου άλλου επομένως πρέπει ν' αναζητηθεί η σιγή της επίσημης κοινωνικής επιστήμης πάνω στο θέμα του πολέμου. Η σιγή αυτή έχει αναμφίβολα την πηγή της στην ιδεολογία του πολέμου.

Η επιστήμη σιγά, όχι όμως κι η ιδεολογία. Η φλυαρία αυτής, της τελευταίας αποδείχνει ακριβώς ότι το φαινόμενο του πολέμου δεν μένει χωρίς σύνδεση με. τις κατεστημένες δομές της δύναμης και την γενικώτερη εξουσιαστική δόμηση της ανθρώπινης κοινωνίας. Η ιδεολογία του πολέμου τον θέτει πότε στην υπηρεσία της θρησκείας, πότε σ' εκείνη της πατρίδας ή του έθνους, πότε σ' εκείνη της ελευθερίας γενικά. Η ίδια επομένως η ιδεολογία αναγνωρίζει έμμεσα τον συσχετισμό πολέμου κι εξουσίας. Κι εκείνη η επιστήμη πρέπει να ψάξει να δει τι κρύβεται πίσω από τις αφηρημένες κοινωνικές ολότητες, όπως «έθνος», «πατρίδα» κλπ., μ' άλλα λόγια ν' ανατάμει τις υπάρχουσες δομές της εξουσίας, η επίσημη κοινωνιολογία αποφεύγει αυτόν τον σκόπελο. Η αποφυγή της έρευνας του πολέμου έχει κατά συνέπεια το ίδιο αίτιο με την αποφυγή της έρευνας του φαινόμενου του εξουσιασμού γενικά.

Π

Μια έστω γρήγορη ματιά στο ομολογουμένως ενδιαφέρον πολιτικό «θέαμα» (3) που λαβαίνει χώρα πάνω στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας αποκαλύπτει ένα στοιχείο που το συμμερίζονται όλες οι πολιτικές παρατάξεις. Δεξιοί, Κεντρώοι, Αριστεροί και υπεραριστεροί - με την περίοπτη εξαίρεση του αντιεξουσιαστικού κινήματος - όλων των αποχρώσεων και συνδυασμών φαίνεται πώς συναγωνίζονται στα ποιος να φωνάξει δυνατώτερα την πίστη του για την «πατρίδα»!

Αποκαλυπτική στο σημείο αυτό ήταν η συζήτηση στη «Βουλή των Ελλήνων» της 17ης Απριλίου 1976: Εθνικιστικός υπερθεματισμός απ' όλες τις παρατάξεις και «πατριωτική» ευθιξία ως προς τις «προθέσεις» τουλάχιστον. Ο αγορητής μάλιστα του

ΠΑ.ΣΟ.Κ. κ. Α. Παπανδρέου, υπερτερώντας όλους σε σωβινισμό εξήγγειλε μ' αντιϊμπεριαλιστικό στόμφο ότι το «Αιγαίο είναι ελληνικό και διακήρυξε με νέο - Λεωνίδιο ύφος το «Μολών λαβέ» των ψηφοφόρων του υπό την ηγεσία του φυσικά. Βλέπει μια ιμπεριαλιστική συνωμοσία ενάντια στον Ελληνισμό! Ο εκπρόσωπος της ΕΔΑ κ. Ηλιού φαίνεται από την επαφή του με τον κ. Κύρκο - που είναι ιδιαίτερα εφευρετικός στους εθνικούς κινδύνους, όπως αποδείχνει π.χ., η ομιλία του στην συζήτηση της «Βουλής» της 16ης Οκτω6ρίου - απέκτησε ιδιαίτερα ευαίσθητη «εθνική ψυχή». Έτσι το «έθνος» από μια έννοια ύποπτη στο σοσιαλιστικό κίνημα γίνεται τώρα ο κύριος στύλος της «αντιδικτατορικής ενότητας», εξορίζοντας σε κάποια ξεμοναχιασμένη περικοπή την «πάλη των τάξεων». Από την παράσταση έλειπαν τα «τρισένδοξα» Κ.Κ.Ε. Κρίμα για την αντιϊμπεριαλιστική πάλη που συμβαίνει να είναι και πάλη για κάποια πατρίδα.

Όσον άφορα τους αρχιμαέστρους του εξουσιαστικού υπερθεάματος, τους εκφραστές των μεγαλοκαρχαριών του ελληνικού κατεστημένου, ήγουν τους κ.κ. Καραμανλή και Μαύρο, απόδειξαν για μια ακόμη φορά τι εννοούν λέγοντας «πατρίδα» και «έθνος». Γι' αυτούς το ελληνικό κατεστημένο, αδύνατο όπως είναι, είναι προορισμένο να παίξει ρόλο κομπάρσου. Αυτό σημαίνει πως η «Πατρίδα μας» είναι αναγκασμένη νάναι θεραπαινίδα της ευρύτερης κεφαλαιο-κρατικής κοινότητας, και πάνω απ' όλα της «Μεγάλης Δημοκρατίας».

Ας μην εξαπατηθεί κανείς. Οι κ.κ. Καραμανλής και Μαύρος είναι πολιτικής άλλης σχολής κι οι Παπανδρέου και Ηλιού άλλης. Όλοι τους όμως έχουν ένα κοινό: την προστασία της Εξουσίας από τις επιθέσεις αυτών των χαοτικών και μηδενιστικών πλασμάτων που ονομάζονται «αναρχικοί».

Για όποιον ξέρει έστω και πρόχειρα, την ιστορία του σοσιαλιστικού κινήματος, αυτή η συγχορδία δεν προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση. Στον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο τα κόμματα της «Δεύτερης Διεθνούς» συναγωνίστηκαν τόνα τ' άλλο σε πατριωτισμό και σε υπερθεματισμό προσφοράς στον θεό του Πολέμου. Το «σκηνικό» έφτασε να συμπληρωθεί από κάποιο διαβόητο αντικρατιστή: τον περίφημο (κατά τα άλλα) P.A. KROPOTKIN που πήγε πολλά να πει κατά του γερμανικού κινδύνου ενάντια στη Ευρώπη και, κατά σύμπτωση, υπέρ του Ρωσσικού έθνους. Το προλεταριάτο όλων των χωρών ενώθηκε ύστερα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ενάντια στο «ναζιστικό» «φασιστικό» ή και απλώς «μιλιταριστικό» προλεταριάτο της Γερμανίας, Ιταλίας και Ιαπωνίας, αντίστοιχα, μέσα σ' έναν «αποφασιστικό αγώνα» στον οποίον συμμετέσχαν ακόμη και τροτσκιστές (4). Κι όπως πολλοί τρόποι κινητοποίησης και ελέγχου που μεθοδεύτηκαν κατά τον πόλεμο χρησιμοποιήθηκαν από το παγκόσμιο κατεστημένο και στην ειρηνική περίοδο σαν ένα από τα πιο ουσιώδη και πιο επικίνδυνα παραφερνάλια του σύγχρονου ολοκληρωτικού σύμπαντος, έτσι και η αποφασιστική ταχύτητα που αποχτήθηκε μέσα στον αποπροσανατολισμό και το χάος του πολέμου εξακολουθεί να κυριαρχεί στο σημερινό σοσιαλιστικό κίνημα.

Δεν θα χρειαζόταν αυτή η αναδρομή αν το παραδοσιακό σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό κίνημα δεν ενσάρκωνε κάποτε τις καλύτερες ελπίδες και τα οράματα της καταπιεζόμενης ανθρωπότητας. Τι απομένει απ' αυτά σήμερα; Τα σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά κόμματα έχουν ενσωματωθεί στο παγκόσμιο STATUS QUO και καταφάσκουν έτσι το σύμπαν του εξουσιαστικού και της καταπίεσης. Δεν είναι μονάχα ο ιεραρχικός τρόπος οργάνωσης αυτών των κομμάτων, που τα θέτει αυτόματα έξω από το κίνημα για την απελευθέρωση του ανθρώπου. Στο θέμα της ιδεολογίας, παρά την συντηρητική προπαγάνδιση ενός καθαρού «Μαρξισμού», είναι επίσης εμφανής η επίδραση των εξουσιαστικών αξιών. Είναι σωστό ότι στο θέμα του πολέμου, το οποίο και μας ενδιαφέρει άμεσα εδώ, η θέση των κριτικών θεωριών του επιστημονικού και του ελευθεριακού σοσιαλισμού - που συνιστούν τους δύο κυρίους πόλους της αντιεξουσιαστικής σκέψης - δεν είναι πάντα σαφής. Ωστόσο είναι φανερό ότι οποιοσδήποτε πόλεμος, εκτός από ένα γνήσιο λαϊκό πόλεμο, είναι καταδικαστέος γι' αυτήν την σκέψη.

III

Αυτή η καταδίκη του πολέμου δεν γίνεται ΑΡRIORI κι ούτε για ηθικούς μόνο λόγους. Γίνεται γιατί θεωρείται – και σωστά - ότι το φαινόμενο του πολέμου, όπως εντάσσεται μέσα σε μια γενικότερη θεώρηση της παγκόσμιας ιστορίας - κινούμενης σε πλανητική κλίμακα είτε από την «πάλη των τάξεων» (MARX-ENGELS) είτε από την αντιπαράθεση Κράτους και Αναρχίας (ΚROPOTKIΝ) - αντιστρατεύεται προς την ι σ τ ο ρ ι κ ή τάση για την απελευθέρωση του ανθρώπου από την εκμετάλλευση και την καταπίεση. Ειδικώτερα θεωρείται ότι ο πόλεμος - εκτός από τον επαναστατικό λαϊκό πόλεμο - εξυπηρετούσε, εξυπηρετεί και θα εξυπηρετεί πάντα συμφέροντα της ολιγαρχίας του πλούτου και της ισχύος εξόδοις του λαού.

Τούτη η γενική θεώρηση των αιτιών του πολέμου συμπληρώνεται από μια ειδική έρευνα πάνω στους πολέμους της καπιταλιστικής εποχής. Σ' αυτή την εποχή, οι πόλεμοι εξηγούνται από την εγγενή ανάγκη οικονομικού και στρατιωτικού επεκτατισμού του συστήματος (πάλη γι' αγορές, πρώτες ύλες κλπ.). Ακριβολογώντας, ο πόλεμος δεν είναι εφεύρεση του καπιταλισμού και του ιμπεριαλιστικού επεκτατισμού που συνδέεται εγγενώς μ' αυτόν. Όπως ελέχθηκε, ο πόλεμος παρακολουθεί την γέννηση της ταξικής κοινωνίας κι' είναι αναπόσπαστα δεμένος μαζί της. Αλλ' η εξήγηση αυτή δεν είναι παρά αφηρημένη και γενική. Συγκεκριμενοποιείται με την αναφορά στις (* υπάρχει κενό εδώ στο αυθεντικό κείμενο) και την έρευνα των ειδικών συνθηκών της καπιταλιστικής περιόδου.

Στην κριτική θεωρία (5), η κριτική του πολέμου συνδυάζεται με μια ευρύτερη κριτική των κοινωνικών δομών και συγκεκριμένα με την κριτική των τρόπων οργάνωσης της εθνικής και διεθνούς κοινωνίας. Πρόκειται για τις έννοιες «έθνος» και «πατρίδα», που μέσα στην ιδεολογία του πολέμου διαδραματίζουν ένα ρόλο-κλειδί. Γιατί οι έννοιες αυτές συμβάλλουν αποφασιστικά στην ταύτιση του ατόμου με τους εξουσιαστικούς θεσμούς και τους εκπροσώπους τους (6), που οδηγεί στο ν' αποδεχθή το ρόλο του θύματος ή του θύτη στην αλληλοσφαγή του πολέμου.

Η κριτική του έθνους και της πατρίδας όπως κι όλων των αξιών του εξουσιαστικού παρελθόντος και παρόντος δεν σημαίνει άρνηση της ύπαρξής τους - όπως εσφαλμένα νομίζεται από σύγχυση με ανύπαρκτες μυστικο-θεολογικές ιδέες - αλλά τονισμό της σημασίας τους για την αναπαραγωγή και διαιώνιση του STATUS QUO.

Έτσι το έθνος κι η πατρίδα δεν είναι απλές ιδεοληψίες αλλά υπαρκτά κοινωνικά σύνολα αγκυροβολημένα, χάρη στην ψυχολογική διεργασία της. ταύτισης με την εξουσία, στις ενστικτικές δομές του ανθρώπου. Γι' αυτό δεν τονίζει κανείς την α φ η ρ η μ έ ν η φύση των ολοτήτων αυτών (βλ. παρ. 1) δεν σημαίνει ότι τα εξορίζει τελείως στο μεταφυσικό πεδίο, αλλ' απλώς τονίζει την μη υλική, μη σωματική φύση τους. Στην πραγματικότητα, επομένως, οι ολότητες αυτές ζουν μέσα στις συνειδήσεις (ή σωστότερα το Υπέρ - εγώ) των ατόμων κι έτσι δρουν σαν νάσαν ζωντανές, υλικές δυνάμεις.

Η ταύτιση με την εξουσία βρίσκεται στην βάση της προθυμίας του άτόμου να πεθάνη για χάρη της. Η ενδοπροβολή της εξουσίας σημαίνει ότι το άτομο αναγνωρίζει την επίθεση ενάντια στην «πατρίδα» του σαν επίθεση ενάντια στον εαυτό του. Αυτή η ταύτιση κι ενδοπροβολή αναπαράγει στο επίπεδο του ενήλικου ατόμου καταστάσεις που βιώθηκαν για πρώτη φορά στην πρώιμη παιδική ηλικία στην πατριαρχική οικογένεια. Η ταύτιση με τον πατέρα σαν προσπάθεια λύσης του Οιδιπόδειου συμπλέγματος, σημαίνει ότι το παιδί δεν συγκρίνεται πια μ' αυτόν αφού μπαίνει φανταστικά στη θέση του. Τούτα δεν σημαίνουν ότι ο «πατριωτισμός» κι η «εθνικοφροσύνη» (7) αποτελούν αποκλειστικά χαρακτηριστικά του «πατριστικού» τύπου κι ότι λείπουν τελείως από τον «μητριστή» (8) , δηλ. των τύπων συμπεριφοράς πούχουν σαν κριτήρια πατριαρχικά ή μητριαρχικά πρότυπα αντίστοιχα.. Παρόμοιο αποτέλεσμα επιτυγχάνεται χάρη στην σύνδεση με την μητέρα. Έτσι ο WILHELM REICH υποστηρίζει στο έργο του πάνω στην πολιτική ψυχολογία που φέρνει τον τίτλο «Η Μαζική Ψυχολογία του Φασισμού» (ΤΗΕ ΜΑSS PHSYCHOLOGY OF FASCISM 1970, σελ. 116: «...το εθνικό συναίσθημα προέρχεται από την προσήλωση στην μητέρα....») την προέλευση του αισθήματος της φιλοπατρίας από το μητρικό σύμπλεγμα. Η παράσταση της πατρίδας σαν μάνας (προβλ. «μητέρα Ελλάδα») ενισχύει την άποψη αυτή.

Η παραπάνω ανάλυση κρίθηκε αναγκαία γιατί ο τρόπος, στον οποίο λειτουργούν στο ατομικό-ψυχολογικό επίπεδο οι κοινωνικοί μηχανισμοί ελέγχου δείχνει την αποτελεσματικότητα αυτών των μηχανικών στην περίπτωση κινητοποίησης του λαού για το σφαγείο του πολέμου. Δείχνει τον βαθμό στον οποίο η προσήλωση στους ηγέτες λειτουργεί σαν σαρωτικός μηχανισμός πάνω στους δισταγμούς ή την προπαγάνδα των ειρηνιστών ή των οπαδών της μη βίας.

IV

Οποιαδήποτε ανάλυση του φαινόμενου του πολέμου θέτει αναγκαστικά το γενικώτερο πρόβλημα της επιθετικότητας ή σ' όρους κοινωνιολογικούς της βίας. Η σημερινή κοινωνικά προσανατολισμένη ψυχολογία κι ιδίως η ψυχανάλυση τείνουν να συγκεντρώνονται πάνω στους κοινωνικούς και περιβαλλοντιακούς όρους του φαινομένου της επιθετικότητας και αγνοούν τη φυσική ιστορία του. Αλλ' όπως το σεξ, η επιθετικότητα δεν είναι απλά κοινωνικό φαινόμενο: έχει μια ιστορία μέσα στη φύση πολύ πιο παλιά από την ανθρώπινη κοινωνία (9) . ΙΙρόκειται εδώ για την ατομική επιθετικότητα, δηλ. την επιθετικότητα, που ασκείται από το άτομο σε άλλο άτομο και όχι την ομαδική επιθετικότητα, που όπως προαναφέραμε (παρ. Ι) χαρακτηρίζει τον άνθρωπο και κάνα δυό άλλα είδη. Η μελέτη του φαινόμενου της επιθετικότητας ενισχύει την θεωρία για την ιεραρχική δομή των κοινωνιών των ζώων και των ανθρώπων, γιατί ακριβώς η επιθετικότητα τίθεται στην υπηρεσία της ιεραρχίας. Αποδείχνεται έτσι ότι στα κοινωνικά ζώα έχουν αναπτυχθεί μηχανισμοί που καναλιζάρουν την επιθετικότητα σε τελετουργικές ή εικονικές μάχες πούχουν σκοπό να καθορίσουν την ισχύ των κοινωνών και να τους ιεραρχήσουν αντίστοιχα μ' αυτήν (λ.χ. η κοκορομαχία).

Στην ανθρώπινη κοινωνία υπάρχει μια ολόκληρη σειρά μηχανισμών που καλουπώνουν την επιθετικότητα, και καναλιζάρουν τον πόλεμο και την βία. Αυτό φαίνεται χαρακτηριστικά στην διπλή ηθική που χαρακτηρίζει τις ανθρώπινες κοινωνίες. Έτσι τα άτομα της ίδιας κοινωνίας θεωρούνται φίλοι ενώ άτομα κάθε άλλης ομάδας θεωρούνται «εχθροί», «άπιστοι», «αλλοεθνείς» κλπ. Η πάλη μεταξύ των ατόμων και των κοινωνικών στρωμάτων (η «πάλη των τάξεων» σε Μαρξιστικούς όρους) της ίδιας ομάδας τίθεται υπό την επιστασία.. του «νόμου και της τάξεως», δηλ. του κράτους πούχει σκοπό να προασπίσει τα «εθνικά συμφέροντα» ενάντια στις επιθέσεις των «ξένων». Είναι αλήθεια ότι η ισορροπία του τρόμου, ο φόβος της επανάστασης και το κοινό συμφέρον των εθνικών κρατών να καταπιέζουν τους πολίτες τους, έχουν απαμβλύνει, αρκετά τις, κατά τ' άλλα οξείες «εθνικές» διαφορές, ώστε η προοπτική μιας «διεθνούς των Κυβερνήσεων» να μην αποτελεί ουτοπία. Ό πλουραλισμός της δύναμης γίνεται απλώς καταμερισμός της δύναμης μέσα σ' ένα ολοκληρωτικό σύμπαν.

Η πλανητοποίηση της καταπίεσης γίνεται πραγματικότητα, όχι με την έννοια, ότι η καταπίεση υπάρχει παντού σ' όλο τον πλανήτη (αυτό ίσχυε πάντοτε), αλλά δημιουργείται για πρώτη φορά μια αλληλεξάρτηση κι αλληλοϋποστήριξη των επί μέρους εθνικών καταπιεστικών μηχανισμών της πολιτικής και της οικονομίας (συμμαχίες, πολυεθνικές επιχειρήσεις) .

Μολαταύτα οι τοπικοί πόλεμοι εξακολουθούν. Καταστάσεις έντασης στις σχέσεις μεταξύ των κρατών δημιουργούνται συχνά. Ο εθνικισμός και ο σιωνισμός αναβιώνουν ιδίως σε καταπιεζόμενες εθνότητες πολυεθνικών κρατών (Ιρλανδοί, Αρμένιοι, Βάσκοι), αλλά και σε μικρά έθνη που σφαδάζουν υπό ιμπεριαλιστική εξάρτηση. Ό,τι παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην παρούσα ανάλυση είναι η σύνδεση εθνικιστικών διαδικασιών με κοινωνικά αιτήματα (10), που πιθανόν νάναι σωστή από άποψη πολιτικής στρατηγικής γιατί παίρνει ύπ' όψη το ακόμα έντονο συναίσθημα της φιλοπατρίας κι έτσι οι ομάδες πού κάνουν την σύνδεση βρίσκουν απήχηση στα στρώματα της αγροτιάς και της μικροαστικής τάξης ή ακόμα και στην εθνική μπουρζουαζία, αλλοιώνει όμως βαθμιαία και διαβρώνει το επαναστατικό κίνημα.

V

Η στάση του αντιεξουσιαστικού κινήματος πάνω στο θέμα του πολέμου είναι σαφής και κρυστάλλινη. Δεν αντιτίθεται μονάχα στον πόλεμο, γιατί τον θεωρεί - χάρη στην κοινωνιολογική ανάλυση πού κάνει - σαν αλληλοσφαγή των καταπιεζόμενων κι εκ-

μεταλλευόμενων προς όφελος των καταπιεστών κι εκμεταλλευτών, δεν καταδικάζει μονάχα σαν αντιλαϊκό κι αντιανθρώπινο κάθε πόλεμο (11), παρά οποιαδήποτε αντιφασιστικά κηρύγματα των κυβερνωσών ελίτ πού οδηγούν την ανθρωπότητα στο σφαγείο. Αντιτίθεται επίσης πλήρως στην ιδεολογία του πολέμου στην περίοδο της ειρήνης γιατί κι εξασθενίζει την αντιπολεμική διάθεση του λαού αλλά κι οδηγεί στην ουσία των συμφερόντων του λαού στο «εθνικό» συμφέρον τhς κυβερνώσας ελίτ.

Ο πόλεμος - κάθε πόλεμος κι ο λαϊκός επαναστατικός πόλεμος δεν αποτελεί εξαίρεση - προϋποθέτει στρατό και την οργάνωση που πάει μαζί του. Αλλ' ο στρατός (μαζί με την εκκλησία) είναι ο κατ' εξοχήν ιεραρχικός, εξουσιαστικός και καταπιεστικός θεσμός. Η στρατιωτική ιεραρχία, πειθαρχία κι οργάνωση, η χαρακτηριστική στολή, η ενδοξοποίηση της βίας, η θεοποίηση της υποταγής, ο σαδομαζοχισμός κι όλα τ' άλλα παραφερνάλια του στρατού κι ιδίως ενός σύγχρονου στρατού, συνιστούν την αποκορύφωση και την πληρέστερη ανάπτυξη του φαινομένου του eξουσιασμού. Ο πόλεμος όχι μονάχα προϋποθέτει αυτό τον μηχανισμό, αλλά τον ενισχύει και τον τελειοποιεί. Τ' «ανώτερα ιδανικά» στηρίζονται έτσι πάνω στην κόλαση της απανθρωπιάς και την ψυχολογική άβυσσο.

Έτσι ή «φιλοσοφία» του πολέμου σαν ανθρώπινη δράση αντιστρατεύεται όσο κανένας άλλος τομέας της ανθρώπινης συμπεριφοράς την ελευθερία, στην υπηρεσία της οποίας έχει τεθεί το ελευθεριακό κι αντιεξουσιαστικό κίνημα. Τώρα, είναι ακριβώς στην υπηρεσία αυτής της ελευθερίας που η ιδεολογία του πολέμου θέτει την «πολεμική αρετή».

Από ψυχολογική άποψη πρόκειται για έναν μανιχαϊστικό χαοτισμό, μια αβυσσαλέα σχιζοφρένεια, μια τόσο κραυγαλέα αντίφαση, που για να δικαιολογηθεί επινοούνται σατανικά κυριολεκτικά στρατηγήματα. Το πάρσιμο της ζωής, που κανονικά είναι ταμπού, στο πόλεμο τίθεται ακριβώς στην κορυφή της κλίμακας των αξιών: είναι ανδρεία, ηρωισμός. Από άποψη ψυχολογικής φυσιολογικότητας, η αντίδραση σ' ό,τι λαβαίνει χώρα στον πόλεμο θάταν να χαρακτηριστή σαν «αναγκαίο κακό», κακό με τα ίδια τα κριτήρια της κατεστημένης ηθικής (12) . Όχι μονάχα δεν σημαίνει αυτό, αλλά η ίδια κλίμακα των κατεστημένων αξιών αναστρέφεται, κι ολόκληρος ο μηχανισμός της κατεστημένης ιδεολογίας επιστρατεύεται για την αξιοποίηση της πολεμικής δράσης, τούτη τώρα θεωρείται σαν ύπατη έκφραση κοινωνικής ευθύνης, όχι μονάχα για μάχιμους άντρες, άλλα και για γυναίκες (13) και παιδιά.

Αλλ' οι τύψεις δεν λείπουν τελείως. Δεν είναι μικρή η θυσία σε βάρος των ίδιων των λόγων του Χριστού (14), που αναγκάστηκε να κάνει ο Χριστιανισμός, όταν στην πορεία των αιώνων μεταβλήθηκε από «θρησκεία της αγάπης», σε «πολεμική θρησκεία», κι οι Χριστιανοί αντίστοιχα από άνθρωποι που γύριζαν και την άλλη παρειά σε «στρατιώτες του Χριστού» ενάντια στους άπιστους.

VI

Τελικά θάπρεπε ν' αναφερθούμε μέσα στο πεδίο της παρούσας ανάλυσης στο πώς ένας λαϊκός επαναστατικός πόλεμος θα μπορούσε να υποστηρηχτεί από το αντιεξουσιαστικό κίνημα και ταυτόχρονα ν' αποφευχθούν οι θανάσιμες αντιφάσεις που κλείνει μέσα της μια τέτοια στάση. Κατ' αρχήν πρέπει να τονιστεί ότι κάθε επανάσταση - και το αντιεξουσιαστικό κίνημα είναι υπέρ της επαναστατικής μεταβολής σαν αντιπολιτικό κίνημα - δεν περνάει αναπόφευκτα από το στάδιο του εμφύλιου πολέμου. Αλλά στην περίπτωση που αυτός έρχεται πράγματι, τότε δεν διακυβεύεται μονάχα η ίδια η επανάσταση, αλλά διαβρώνεται σε σημαντικό βαθμό από εξουσιαστικούς κι αυταρχικούς θεσμούς - όπως ο στρατός.

Πρόκειται φυσικά για ένα επαναστατικό στρατό - αλλά ποιος στρατός μπορεί να υπάρξει χωρίς ιεραρχία και πειθαρχία στις διαταγές των «ανωτέρων»; Σε μια τέτοια κατάσταση με μια άνευ όρων υποστήριξη θάταν διαβρωτική κι αντιφατική, θάπρεπε να γίνει προσπάθεια για την διατήρηση της αυτοκυβέρνησης του λαού και στην πολεμική περίοδο ώστε αμέσως μετά τον πόλεμο να μπορέσει το λαϊκό κίνημα ν' αναλάβει από την αναπόφευκτη υποχώρηση και τα πλήγματα. Αλλά το παρόν πρόβλημα συνδέεται με την γενικώτερη θεωρία της επανάστασης και στο σημείο αυτό δεν μπορεί να διωχθεί παραπέρα.

Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο πού τίθεται είναι εκείνο της κινητοποίησης όλων των ειρηνιστικών, αντιπολεμικών δυνάμεων (ακόμη και των οπαδών της μη βίας, καθώς και διάφορων θρησκευτικών αιρέσεων που, πιστές σε κάποιο δόγμα, αντιτίθενται στο πόλεμο, όπως είναι π.χ. οι «μάρτυρες του Ιεχωβά») για την αποφυγή, ή, έστω, την ελάχιστη δυνατή υποστήριξη σ' ένα εθνικιστικό πόλεμο. Όταν εκραγεί ο πόλεμος είναι πολύ αργά. Αλλ' όταν τα νέφη συσσωρεύονται, το παγκόσμιο αντιεξουσιαστικό κίνημα κι ιδιαίτερα το κίνημα στις άμεσα ενδιαφερόμενες χώρες έχει μια θαυμάσια ευκαιρία ν' ακολουθήσει μια γνήσια επαναστατική γραμμή, όταν οι «σοσιαλιστές» και «κομμουνιστές» των διαφόρων αποχρώσεων θα συναγωνίζονται μεταξύ τους για το ποιος θα δείξει την πιο «πατριωτική» διαγωγή.

Αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ή να υποτιμάμε την εθνικιστική αντίδραση. Παρ' ό,τι μέσα στην σύγχρονη μαζική βιομηχανική κοινωνία των μεγαλουπόλεων, όπου οι παραδοσιακές αξίες μιας μικρής, αγροτικής κοινότητας φθίνουν, ο εθνικισμός αφήνει ευρέα στρώματα του λαού άθικτα, ωστόσο η επιρροή της επίσημης ιδεολογίας, ιδίως στην μικροαστική τάξη κι ορισμένα στρώματα της εργατικής τάξης, που έχουν απορροφηθεί από το σύστημα, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται.

Αλλ' ο κίνδυνος δεν προέρχεται από δω μονάχα. Προέρχεται κυρίως από την κυβερνώσα ελίτ που δεν μπορεί ν' απαρνηθεί την ιδεολογία του εθνικού κράτους χωρίς να υπονομεύσει την κυριαρχία της.

(1) Αναφέρεται από τον Αrthur Koestler στο The Ghost in the Machine, 1975, Pikador σελ. 302;

(2) Hanna Arendt, On Revolution, Pelikan Books, 1973, σελ. 19.

(3) Ή προσπάθεια να ερμηνεύση κανείς την πολιτική σαν θέαμα δεν αρχίζει με τον Γκυ Ντεμπόρ και την «Κοινωνία του θεάματος». Μια αρχή ήδη είχε κάνει ο Marx στην «Δεκάτη Ογδόη Ομιχλώδους (Brumaire) του Λ. Βοναπάρτη».

(4) Βλ. την μπροσούρα του Α. Στίνα «”Εργατικά κράτη», “εργατικά κόμματα» και το απελευθερωτικό κίνημα της εργατικής τάξης», Διεθνής Βιβλιοθήκη, Αθήνα 1966.

(5) Βλ. ορισμό της θεωρίας αυτής. Βασικές έννοιες της κριτικής θεωρίας, Εξουσιασμός κι εκμετάλλευση, «Λόγος» αρ. φ. 4.

(6) Ή ταύτιση με τους εξουσιαστικούς θεσμούς και τους εκπροσώπους τους δεν σημαίνει ότι υπάρχει πάντα ταύτιση με κ ά θ ε πρόσωπο που τους εκφράζει. Υπάρχει μια «ιδεώδης εξουσία» κι ένας «ιδεώδεις εξουσιαστής». Έτσι λ. χ, τα σύνθημα «φασίστα Γκίκα παραιτήσου» δεν σημαίνει καθόλου απόρριψη της εξουσίας αυτής καθ' εαυτής, αλλά μόνο της κακής εξουσίας και του κακού εξουσιαστή. Αν ο κ. Γκίκας αντικατασταθεί από κάποιον κομισσάριο, τότε τα πράγματα αλλάζουν.

(7) Ενώ ο πρώτος όρος είναι γενικός και παγκόσμιος, ο δεύτερος είναι αποκλειστικά επινοημένος από την ελληνική αντίδραση. Κρύβουν όμως μέσα τους την ίδια κι' απαράλλαχτη στάση μυαλού.

(8) Σύμφωνα με την ορολογία του Gordon Rattray Taylor, Rethink, Pelikan Books, (1972), 1974, κ. 2.

(9) Απ' αυτή τη σκοπιά εξετάζει την επιθετικότητα, ο Konrad Loreuz, On Aggression (1963), (αγγλ. μετ.), 1973, University Paperbacks, κεφ. 1.

(10) Χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο κοινωνικο-εθνικός αγώνας στην Κίνα. Βλ. Maurice Meisner: The Chinese Communist Revolution, στο Revolutions a Comparative study, ed. L. Kaplan, Vintage Books 1973.

(11) Εκτός όπως είπαμε από ένα γνήσιο λαϊκό επαναστατικό πόλεμο.

(12) Πρβλ. τον χαρακτηρισμό της κυβέρνησης σαν αναγκαίου κακού από τους ιδρυτές πατέρες της Αμερικανικής Δημοκρατίας, που παραδέχονταν έτσι, έμμεσα, ότι η βία, στην οποία σε τελευταία ανάλυση μετουσιώνεται το κράτος, είναι μια ηθικά αποδοκιμαστέα ανθρώπινη δράση.

(13) Πρβλ. την «γυναίκα της Πίνδου».

(14) «Αγαπάτε τους εχθρούς υμών» κλπ.

http://www.politikokafeneio.com/anarxia/ideologia810.htm